Kościół pw. św. Idziego w Brzeźnie

Święty w srebrnej sukience

Stojący na niewielkim wzniesieniu kościół w Brzeźniu w dekanacie złoczewskim ufundowany został przez Teresę i Kazimierza Błeszyńskich. W prezbiterium możemy zobaczyć epitafium fundatora, a w zakrystii portret fundatorki.

Według legendy na terenach, gdzie dzisiaj położone jest Brzeźnio w czasach pogańskich znajdował się święty gaj. Podczas odprawiania misteriów na jednej z brzóz miał się ukazać św. Idzi. Zadziwieni tym poganie przyjęli chrześcijaństwo i Idzi stał się ich patronem. Od brzozy, na której pojawił się Święty, osadę nazwano Brzeźnio. To tylko legenda, chociaż niektórzy mówią, że w każdej takiej opowieści jest choć maleńkie ziarenko prawdy.
Sięgnijmy jednak do źródeł pisanych, czyli sprawdzonych. Można znaleźć w nich informacje, że na początku XIII wieku wieś była własnością biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża. Potem między 1218 a 1229 rokiem została przez niego przekazana klasztorowi norbertanek w Imbramowicach na terenie diecezji krakowskiej. Do których należała do 1559 roku. Dzięki norbertankom osada otrzymała lokację na prawie niemieckim w 1353 roku.

W księdze Prymasa Łaskiego
W Księdze uposażeń Jana Łaskiego, arcybiskupa gnieźnieńskiego i Prymasa Polski w latach 1510–1531, wspominana jest również parafia w Brzeźniu. Według tego tekstu przy świątyni w Brzeźniu działała jedna z 50 szkół parafialnych istniejących na terenach ówczesnej Polski. Abp Jan Łaski zapisał też inne informacje dotyczące tej miejscowości: „Wieś klasztoru panien w Ibramowiczach w diecezji krakowskiej i w tejże (wsi) kościół parafialny pod wezwaniem św. Idziego Opata, kolacji klasztoru panien, który (to kościół) trzyma obecnie czcigodny Jan Ostrowski, z prezenty prepozyta oraz przeoryszy i całego tegoż klasztoru w Ibramowiczach. Którego to kościoła rządca, jak to było od dawna, zwykł utrzymywać wikariusza i sługę jako swoją pomoc i do zadań duszpasterskich. Do niego z prawa parafii należą poniższe wsie, tj. po pierwsze wspomniane Brzeźno, Starcze, Grodziec Mały, Godynicze, Ostrów co do kmieci, Dąbrowa, Łęka, Rusków, Barczów, Pysków, Nowa Wieś”.
Później wieś należała do arcybiskupów gnieźnieńskich, a około 1689 roku znalazła się w majątku szlacheckim - najpierw Zapolskich, a później wspomnianych już Błeszyńskich, herbu Suchekomnaty, właścicieli także Złoczewa i Nowej Wsi.

Drewniany kryty gontem
Parafia w Brzeźniu została erygowana prawdopodobnie w XIII wieku i wtedy istniał we wsi pierwszy, drewniany z posadzką ceglaną, kościół kryty gontem. Jednak dokładna data jego budowy nie jest znana. Wiadomo, że od początku był on pod wezwaniem św. Idziego. Świątynię po raz pierwszy wspomniano w dokumentach kościelnych w 1456 roku. Po pożarze w 1628 roku została ona odbudowana. Na terenie parafii oprócz świątyni parafialnej istniały także kościół filialny w Godynicach i kaplica dworska we wsi Ostrów, które wzniesiono pod koniec pierwszej połowy XVIII wieku. Powstały również kaplice w Nowej Wsi w 1761 roku i w majątku pijarów z Wielunia w Pyszkowie w drugiej połowie XVIII wieku. Teren parafii Brzeźnio zmniejszono w 1602 roku, po wydzieleniu z niej Godynic i w 1971 roku w związku z utworzeniem parafii Pyszków.

Z fundacji Kazimierza i Teresy
Pod koniec pierwszej połowy XVIII wieku widząc stan kościoła postanowiono o budowie kolejnego. Fundamenty świątyni położono we wrześniu 1755 roku, a jej budowę ukończono w 1758 roku. Została ona ufundowana przez chorążego sieradzkiego Kazimierza Błeszyńskiego i jego żonę Teresę ze Strusiów. Projekt przygotował pracujący wtedy w Polsce włoski architekt Guido Antonio Longhi. Konsekracji kościoła pod dawnym wezwaniem św. Idziego dokonał w 1761 roku ks. biskup Hieronim Wielogłowski, sufragan przemyski. Stoi on do dziś na wzgórzu, teraz pięknie odremontowany z zewnątrz przez obecnego proboszcza ks. prałata Jana Witkowskiego wraz z parafianami. Na teren przykościelny wchodzi się przez furtkę w ceglanym murze. Wtedy zobaczymy czworoboczną, murowaną dzwonnicę nakrytą czterospadowym hełmem z latarnią z XVIII wieku. Natomiast na placu przed kościołem stoi kapliczka z rzeźbą ludową przedstawiającą św. Wawrzyńca.

Nawa i polichromie
Murowany, trójnawowy i bazylikowy kościół posiada prezbiterium nieco węższe od nawy głównej, zamknięte prostą ścianą. Na początku świątynia posiadała tylko jedną nawę – teraz główną, a pod koniec XIX wieku dobudowano dwie niższe boczne. Od południa do prezbiterium przylega zakrystia. Fasada frontowa nawy głównej jest pięcioosiowa, rozczłonkowana pilastrami z łagodnie spływającymi szczytami. W jej części centralnej umieszczony jest portal wejściowy, nad którym znajduje się okno z kwaterkami. Ściany wnętrza rozczłonkowane są pilastrami dźwigającymi belkowanie, a nawy boczne otwarte do nawy głównej arkadami filarowymi. Sklepienie posiada formę kolebkową z lunetami i pokryte jest polichromią wykonaną przez Aleksandra Przewalskiego na początku XX wieku, która została odnowiona w latach 1980 i 1981. W nawie środkowej została umieszczona empora muzyczna z prospektem organowym.

Z pastorałem i w mitrze
We wnętrzu świątyni możemy zobaczyć wystrój późnobarokowy z połowy XVIII wieku. W ołtarzu głównym umieszczony został obraz przedstawiający patrona świątyni i parafii św. Idziego. Jego srebrna sukienka została wykonana w 1817 roku i właśnie ta data widnieje na obrazie pod postacią Świętego. Idzi trzyma w prawej ręce pastorał, w lewej księgę, a na głowie ma mitrę. Nad postacią Patrona świątyni unoszą się aniołowie. W zwieńczeniu ołtarza głównego umieszczono wizerunek Trójcy Świętej. Spoglądając na lewą ścianę prezbiterium zobaczymy marmurowe epitafium fundatora świątyni Kazimierza Błeszyńskiego z jego portretem, a w zakrystii portret jego żony Teresy.

Skarbona duchowa
Kościół posiada też cztery ołtarze boczne, które konsekrował w pierwszą niedzielę Adwentu 28 listopada 1762 roku ks. bp Hieronim Wielogłowski. Dwa znajdujące się jakby na granicy naw głównej i bocznych to ołtarze – św. Józefa i św. Rocha, drugiego patrona świątyni. W parafii znajdują się również jego relikwie. Natomiast w ołtarzu bocznym w lewej nawie znajduje się rzeźba Chrystusa na krzyżu z początku XVII wieku, która obecnie przykrywa obraz Najświętszego Serca Pana Jezusa. W drugiej nawie, w prawym ołtarzu bocznym umieszczony został obraz Matki Bożej Częstochowskiej, a w podziękowaniu za otrzymane łaski obok niej zawieszone zostały wota. W tym ołtarzu znajduje się również wysuwany obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, czyli Madonna Sykstyńska. Natomiast powyżej niego umieszczono obraz św. Teresy w habicie karmelitanki, okrytej białym płaszczem. Za Świętą pojawia się anioł, który wbija w jej pierś strzałę miłości.
W kościele znajduje się także barokowa, marmurowa chrzcielnica z drewnianą, rokokową pokrywą z Duchem Świętym w postaci gołębicy. Można też tu podziwiać ambonę pochodzącą z połowy XVIII wieku z rzeźbami ukazującymi Dobrego Pasterza i św. Michała Archanioła.Na koniec jeszcze o prawdopodobnie jedynej w naszej diecezji „Skarbonie duchowej”. Jak wyjaśnia napis znajdujący na niej, to sposób ratowania dusz w czyśćcu cierpiących. „Skarbona” jest w formie tablicy, na której wypisano ponumerowaną listę grzechów popełnionych przez dusze znajdujące się w czyśćcu. Na dole umieszczono kartoniki z numerkami. Wybierając jeden z nich wiemy już, za które dusze w czyśćcu mamy się modlić. Tak nasi przodkowie ratowali, tych którzy znaleźli się w czyśćcu i proszą o pomoc, czyli modlitwę.

Tekst Renata Jurowicz
Zdjęcia: Monika Rubas