Świat megalitów (2)

Świat megalitów (2)

Megalityczne budowle wielką przyszłość miały jeszcze przed sobą. Od około 6500 lat przed Chr. do Europy zaczęli napływać z Bliskiego Wschodu osadnicy, którzy dysponowali już umiejętnością uprawy roli i hodowli zwierząt. 

Na naszym kontynencie osadnicy poszukiwali terenów do zamieszkania i do założenia pól uprawnych. Ich ojczyzną była przede wszystkim Anatolia, Cypr, Syria i Palestyna. Napływali do Europy dwoma drogami: szlakiem lądowym przez Grecję i Bałkany w kierunku środkowej części kontynentu oraz szlakiem morskim, wzdłuż wybrzeży śródziemnomorskich, poprzez wyspy i półwyspy począwszy od Krety, Italii i Sycylii aż po Półwysep Iberyjski. 

Kamienne konstrukcje

Stopniowo, w ciągu kilku tysięcy lat większą część Starego Kontynentu zasiedlili ci bliskowschodni rolnicy, którzy zakładali swoje osady i poletka na najlepszych gruntach. Wyparli oni, często drogą brutalnych walk dotychczasową ludność łowiecko-zbieracką, która zmieszała się z przybyszami lub uciekła na dalekie, peryferyjne tereny. Europa, tak samo jak Bliski Wschód stała się terytorium zdominowanym przez gospodarkę rolniczą i stałe osady mieszkańców. Osadnicy zaczęli też budować więcej konstrukcji z wielkich kamieni. Mieli teraz do dyspozycji dużo więcej zasobów i siły roboczej, niż rdzenna, łowiecka ludność. Lokalne elity plemienne, które zgromadziły majątek i dorobiły się na uprawie ziemi, zaczęły budować kamienne kręgi i grobowce, począwszy od krajów leżących na atlantyckim brzegu Europy. Teraz łatwiej można było mobilizować plemienną siłę roboczą, która mogła budować megalityczne założenia w czasie wolnym od prac rolnych. Megality zaczęto wznosić na większą skalę już od V tys. przed Chr., ale tempo ich budowy nasiliło się szczególnie około 4000 lat przed Chr., kiedy to w Europie rozwinęły się lokalne i ponadlokalne sieci handlowe, ośrodki wymiany i wyspecjalizowanej produkcji. Rolnicza ludność śródziemnomorskiej i atlantyckiej Europy bogaciła się i korzystała z surowców kontynentu. Od Morza Śródziemnego po Morze Północne rozprzestrzeniała się po kontynencie tradycja budowy konstrukcji z wielkich kamieni. 

Aleje menhirów

Niebawem wszystkie społeczności od Malty, Korsyki, poprzez Półwysep Iberyjski, zachodnią Francję, Brytanię aż po Skandynawię przyjęły nowe wierzenia związane z rolniczą gospodarką i zaczęły wznosić potężne kamienne budowle. Najstarsze z tych megalitów powstały w Portugalii i we Francji. W tych krajach megality pojawiły się wcześniej, niż w śródziemnomorskiej Europie. Wszędzie rozprzestrzeniał się zwyczaj chowania zmarłych we wspólnych, kamiennych grobowcach. Były to konstrukcje takie, jak wielki kamienny kurhan z komorami grobowymi we wnętrzu z Barnenez w Bretanii (ok. 4800 przed Chr.), czy groby komorowe (long barrows) z terenu Brytanii. Megalityczne groby komorowe i dolmeny upowszechniły się niebawem w zachodniej Europie, począwszy od Półwyspu Iberyjskiego, po Skandynawię. Oznacza to, że na szlakach morskich rozciągających się wzdłuż atlantyckich brzegów Europy wędrowali ludzie niosący ze sobą nie tylko towary, ale także wiedzę i umiejętności techniczne. 

Około 4000 lat przed Chr. rolnicy i osadnicy Europy zaczęli budować kolejne megalityczne konstrukcje. Na łąkach i polach zaczęły wyrastać aleje menhirów, przestrzenie otoczone kamienno-ziemnymi wałami i palisadami oraz kamienne kręgi. Wszystkie te megalityczne założenia są najstarszymi zachowanymi i stojącymi do dziś budowlami w Europie. Niektóre z nich (dolmeny, groby komorowe i korytarzowe, kurhany) były grobowcami, inne świątyniami (kręgi kamienne). Przestrzenie otoczone wałami służyły do wystawiania zwłok zmarłych w celu przyspieszenia rozkładu na wolnym powietrzu. Później pozostałe po dłuższym okresie ekspozycji szkielety grzebano w grobowcach. Ta procedura przypomina późniejsze praktyki wyznawców zaratusztrianizmu (parsów), którzy do dziś wystawiają swoich zmarłych w tzw. wieżach milczenia, po to, by zwłoki spokojnie się rozłożyły. 

Wielki boom na budowle megalityczne zbiegł się z upowszechnieniem się gospodarki rolniczo-hodowlanej w Europie i zasiedleniem kontynentu przez osadników z Azji Zachodniej. Powstały one najpierw w miejscach, gdzie rolnicy zetknęli się z resztkami mezolitycznych społeczności łowców i zbieraczy i musieli jakoś zaznaczyć swoje panowanie nad przejętymi terytoriami. Megalityczne budowle były właśnie takimi znacznikami terenu, wskazującymi, że grupa, która je wybudowała, objęła w posiadanie okoliczne tereny. Świątynie i groby przodków były więc swego rodzaju aktami własności plemiennej ziemi w epoce, kiedy nie funkcjonowało jeszcze pismo i spisane akty prawne. Kolejne generacje mogły pokazać przybyszom grobowce, w których spoczywały kości ich przodków. W megalitycznych sanktuariach spotykali się na corocznych świętach mieszkańcy okolicznych terenów, by odprawiać obrzędy swej religii. Każda grupa, każde plemię chciało mieć swoje grobowce i sanktuaria pobudowane z wielkich kamieni. Ci, którzy zainicjowali i prowadzili ich budowę posiadali większe zasoby i autorytet, niż inni członkowie lokalnych plemion. 

Świątynie i mauzolea

Z biegiem czasu do wznoszenia budowli zaczęto używać coraz większych i coraz liczniejszych głazów. Pomiędzy 4000 a 3300 lat przed Chr. w Carnac na wybrzeżu Bretanii wznoszono wielkie aleje z ustawionych w rzędach pionowych głazów (menhirów). W ich sąsiedztwie powstawały też grobowce w formie kurhanów i dolmenów. Aleje menhirów były usytuowane zgodnie z kierunkami astronomicznymi i zorientowane na punkty wschodów i zachodów Słońca w dniach równonocy i przesileń. Były to prawdopodobnie konstrukcje służące kultowi solarnemu i podstawowej astronomii. W bretońskim Locmariaquer wzniesiono kamienne grobowce (tumulusy). Znajduje się tutaj tzw. Połamany menhir z El Grah, który został tu ustawiony około 4700 lat przed Chr., wraz z 18 innymi pionowymi kamieniami. 

700 lat później na skutek trzęsienia ziemi przewrócił się i pękł na kilka części. Mimo to, jest on największym głazem, który został obrobiony, przetransportowany i ustawiony przez neolitycznych mieszkańców Europy.

Ważył aż 330 ton i miał ponad 20 metrów wysokości. Około 3600-3100 lat przed Chr. zaczęto budować także wielkie megalityczne świątynie na Malcie (Ġgantija, Tarxien i inne). Były to skomplikowane konstrukcje, wzniesione z wapienia i zdobione reliefami. Posiadały sporo wewnętrznych pomieszczeń. Świątynie i mauzolea maltańskie tworzyły wielkie kompleksy ogrodzone kamiennymi murami. Megalityczne budowle pojawiły się w IV tys. przed Chr. także na Korsyce, Sardynii, we Włoszech, w południowej Francji i w Hiszpanii. Mieszkańcy hiszpańskiego Los Millares wznosili z wielkich głazów potężne fortyfikacje swoich osiedli. Tutejsza ludność zajmowała się głównie pasterstwem, a także metalurgią miedzi. Podobne fortyfikacje budowali mieszkańcy Portugalii, Korsyki i Balearów.

Tekst Szymon Modzelewski