Skarbnica historii - kościół w Kalinowej

Skarbnica historii

W tym roku kościół św. Marii Magdaleny w Kalinowej obchodzi jubileusz 550-lecia powstania. Fundatorem świątyni był pochodzący z możnego i zasłużonego dla Ziemi Sieradzkiej i Kaliskiej rodu Zarembów - Jan Zaremba.

Kalinowa - największa wieś w gminie Błaszki  położona na pograniczu ziem sieradzkiej i kaliskiej posiada potwierdzoną źródłami pisanymi metrykę późnośredniowieczną. Należała ona do możnego rodu Zarembów, z którego wywodziło się wielu kasztelanów i wojewodów sieradzkich oraz kaliskich. Pierwsza wzmianka o Kalinowej została zapisana w 1370 roku, kiedy to na dokumencie wystawionym przez Boguchwała ze Szkudeł występuje jako świadek Arkembold heres de Kalinowa.
Okresem największej potęgi Zarembów z Kalinowej (Kalinowy) był koniec XIV i XV wieku. Miejscowość będąca gniazdem wspomnianej rodziny stanowiła centrum dużego klucza majątkowego, w skład którego wchodziły: Domaniew, Upuszczew, Czartki, Głuchów, Raczków, Dzierlin, Wola Dzierlińska, Tuwalczew, Rusiec, Wola Wiązowa, Strachocice, Małków, Charłupia Mała, Błaszki, Sędzimirowice, Gać oraz dobra w obecnym powiecie kaliskim i konińskim.

Z fundacji Jana Zaremby
Erygowanie parafii w Kalinowej powszechnie przyjmuje się na przełom XIII i XIV wieku. Od początku swego powstania do czasów nowożytnych należała ona do archidiecezji gnieźnieńskiej, archidiakonatu kaliskiego. W 1818 roku weszła w skład diecezji kujawsko-kaliskiej. Nazwa ta funkcjonowała do roku 1925, a później diecezję nazywano włocławską. 25 marca 1992 roku Jan Paweł II Bullą „Totus Tuus Poloniae Populus” reorganizuje administrację kościelną i od tego czasu parafia w Kalinowej należy do nowo utworzonej diecezji kaliskiej.
Obecny kościół pw. św. Marii Magdaleny wzniesiono w miejscu dawnego w roku 1465 z fundacji kasztelana sieradzkiego Jana Zaremby z Kalinowej (późniejszy wojewoda kaliski) i był konsekrowany w pierwszą niedzielę po św. Jadwidze. Warto wspomnieć, że Zarembowie oprócz miejscowego kościoła ufundowali również szpital Świętego Ducha w Sieradzu oraz liczne altarie i prebendy w Wieluniu i Grabowie nad Prosną, gdzie byli starostami.
Na początku XVI wieku na 89 świątyń w archidiakonacie kaliskim kościół w Kalinowej był jednym z dziesięciu, które były murowane i jednym z trzech, gdzie były prepozytury z kolegium mansjonarzy. Według tekstu nie zachowanego nagrobka w formie 12 spiżowych płyt, który znajdował się w tutejszym kościele przed głównym ołtarzem, Jan Zaremba instalował również prepozyta i kolegium sześciu mansjonarzy, toteż kościół w 1491 roku został nazwany kolegiatą.
,,Hic jacet Mfcus Dnus Joannes Zaremba de Kalinowa palatinus Caliss. qui hanc Ecclam guis sumptibus nstruxit, praepositum et sex mansiuonarios fundavit, obiit a. 1481”. „Tu spoczywa wielmożny pan Jan Zaremba z Kalinowej, wojewoda kaliski, który ten kościół swoimi środkami zaopatrzył oraz ustanowił prepozyta i sześciu mansjonarzy; umarł w roku 1481 - tekst według Liber Beneficjorum Jana Łaskiego.”
Z donacji arcybiskupa gnieźnieńskiego kolegium mansjonarskie zostało uposażone dziesięcinami z Garbowa, a w pierwszej połowie 1481 roku Jan Zaremba wykupił od Jana z Korytkowa wieś królewską Kawęczynek i podarował ją prepozyturze. Fundacja ta upadła na początku XVII wieku, ale wskrzesił ją na nowo 14 kwietnia 1649 roku arcybiskup Maciej Łubieński, stryj dziedzica Kalinowej Wojciecha Jana Łubieńskiego, stolnika sieradzkiego (1643), kasztelana sieradzkiego (1648) i przedeckiego.
W Kalinowej przyszła na świat znaczna część licznej rodziny Łubieńskich: między innymi Władysław Aleksander Łubieński – Prymas Polski, ostatni interrex, który koronował na króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W posiadaniu Łubieńskich Kalinowa była do początku XIX wieku. Ostatnim właścicielem z tego rodu był hrabia Feliks Walezjusz Łubieński, minister sprawiedliwości Księstwa Warszawskiego.
W Kalinowej często proboszczami byli zakonnicy m.in. franciszkanie Aleksander Gawłowicz i Bonifacy Widerko - pochowani na miejscowym cmentarzu, czy Aleksy Łuczaj - paulin pochowany w kryptach jasnogórskich. W 1908 roku proboszczem został ks. Idzi Radziszewski, rektor Seminarium Duchownego we Włocławku, późniejszy założyciel i pierwszy rektor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Obecnie parafia w Kalinowej liczy 1100 wiernych. Proboszczem jest ks. kanonik Tadeusz Stich, wicedziekan błaszkowski, dekanalny duszpasterz rodzin (w parafii od marca 1997 roku).

We wnętrzu świątyni
Kościół pw. św. Marii Magdaleny w Kalinowej to orientowana budowla w stylu gotyckim, z użyciem cegły glazurowanej o układzie polskim, z trzyuskokowymi szkarpami, jednonawowa z prezbiterium zamkniętym wielobocznie, do którego od ściany północnej przylega zakrystia ze skarbczykiem. W nawie i prezbiterium znajduje się pozorne sklepienie kolebkowe z lunetami. Tęcza o wykroju ostrołukowym. Dach dwuspadowy jest pokryty dachówką ceramiczną - karpiówką. Na dachu znajduje się wieżyczka na sygnaturkę. Zachowały się też trzy portale. W ścianie południowej znajduje się wiele unikalnych półokrągłych wgłębień - śladów po nieceniu ognia za pomocą świdra ogniowego, a w ścianie północnej płyta nagrobna z 1821 roku poświęcona Izabelli Siemiątkowskiej, córce Ignacego Siemiątkowskiego, marszałka powiatu warckiego i Karoliny z Chłapowskich.
Do interesujących zabytków znajdujących się we wnętrzu kościoła można zaliczyć: ołtarz główny drewniany, w stylu rokokowym (XVIII w.), ołtarze boczne klasycystyczne (XIX w.), chór muzyczny wsparty na czterech kolumnach toskańskich ozdobionych pilastrami, ambonę (XIX w.) i chrzcielnicę (XIX w.). Obraz „Zwiastowanie NMP” z 1866 roku namalowany został przez Bertelmanna. Znajdują się tu też rzeźby barokowe z piaskowca (XVIII w.) przedstawiające św. Floriana i św. Jana Nepomucena. Kościół posiadał niegdyś relikwie Krzyża Świętego, którego autentyczność potwierdzono w Rzymie 5 sierpnia 1755 roku. Na klasycystycznym prospekcie organowym zbudowanym w 1819 roku przez Karola Żakiewicza (Zaykiewicza) według tutejszej tradycji grał sam twórca naszej opery narodowej Stanisław Moniuszko. Obok kościoła znajduje się murowana dzwonnica z XVIII wieku.
W ostatnim czasie dzięki ofiarności wiernych pobudowano obok kościoła kaplicę przedpogrzebową oraz naprawiono dach kościoła (dzięki składkom wiernych i dotacji z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego). Niestety kościół w Kalinowej wymaga dalszych prac remontowych, między innymi malowania wnętrza kościoła i renowacji ołtarzy. Chyba największym wyzwaniem jest restauracja zabytkowych organów, które są nieczynne od kilkudziesięciu lat.

Tekst Zbigniew Ciszewicz
foto Monika Rubas