Pierwsze wśród drzew

Tę oliwkę zasadził bł. Jan Paweł II podczas swej pielgrzymki do Ziemi Świętej na górze Nebo 22 marca 2000 roku

Kiedy już zbudowany został dom i narodził się syn pozostaje do spełnienia jeszcze jedno zadanie: zasadzenie drzewa. Tym razem zajrzymy do biblijnych ogrodów, by zobaczyć, jakie drzewa możemy tam spotkać. Oczywiście nie jesteśmy w stanie przedstawić wszystkich. Zaczniemy od tego, które bez mała można uznać za najważniejsze i najczęściej występujące. To oliwka. 

W symbolicznej bajce opowiedzianej przez Jotama o zebraniu drzew, które chciały wybrać spośród siebie króla, to ona pierwsza zabiera głos. Mówi o sobie, jako o tej, która daje oliwę służącą zarówno bogom, jak i ludziom (por. Sdz 9, 9).

Zielone, fioletowe i czarne

Opis drzewa oliwkowego zacznijmy od wzrostu. Zazwyczaj w Ziemi Świętej spotykamy oliwki mierzące trzy, a czasem cztery metry. Mają niewielkie lancetowate liście. Są one koloru zielonego, a ich spód jest srebrzysty. Rodzą małe zielonkawe owoce. Ich barwa zmienia się w czasie dojrzewania. Gotowe do zbioru są koloru zielonego, fioletowego lub czarnego. W Palestynie nie wyobrażano sobie posiłku bez owoców oliwek. Wyciśnięta z nich oliwa jest używana do smażenia potraw. Służy również jako środek kosmetyczny i opatrunkowy. Pamiętamy dobrego Samarytanina, który człowiekowi pokaleczonemu przez zbójców opatrzył rany, zalewając je mieszaniną oliwy i wina (Łk 10, 30-37). Dzięki oliwie oświetlano mieszkania za pomocą lamp oliwnych. Używano jej też do namaszczenia tych, którzy mieli pełnić urząd króla. Tak prorok Samuel naznaczył Saula na króla nad Izraelem (1Sm 10, 1). Podobnie postąpił w wypadku Dawida (1 Sm 16, 13). Człowiek namaszczony określany był jako Pomazaniec. To właśnie znaczy słowo Mesjasz, utworzone na podstawie hebrajskiego określenia, a także słowo Chrystus – to na podstawie greki. Człowiek namaszczony był wyznaczony przez Boga do szczególnego zadania, jakim było kierowanie i opieka nad Narodem Wybranym. Z czasem w osobie Pomazańca Pańskiego zaczęto widzieć tego, który wybawi Izraela od wszystkich nieszczęść. Prorok Izajasz w jego usta wkłada następujące słowa: „Duch Pana Boga nade mną, bo Pan mnie namaścił” (Iz 61, 1). Te słowa odniósł do siebie Jezus w Nazarecie u progu swej publicznej działalności (Łk 4, 18n). W ten sposób oliwka staje się znakiem wszelkich nadziei i oczekiwań związanych ze zbawieniem człowieka. Warto też przypomnieć, że oliwa była niezbędna w kulcie świątynnym. Mieszano ją z ofiarami pokarmowymi składanymi na ołtarzu. Wspomnijmy dla przykładu o przepisie z Księgi Kapłańskiej, który zaleca, aby część z ofiarowanej mąki zmieszać z oliwą i kadzidłem, a następnie spalić na ołtarzu ku czci Boga (Kpł 2, 1-3). Specjalnie przygotowywana oliwa stanowiła paliwo do siedmioramiennego świecznika, który miał nieustannie płonąć na znak obecność Boga (Kpł 24, 1-4). Wreszcie z drzewa oliwkowego sporządzano rożnego rodzaju ozdobne przedmioty czy meble. Używano go również jako drewna opałowego. Niestety nie nadawało się ona na materiał budowlany.

W cieniu oliwek

Oliwki porastają większość terenów Ziemi Świętej. Uprawiane są od bardzo dawna. Najstarsze ślady hodowli tego drzewa sięgają czwartego tysiąclecia przed Chrystusem. Co ciekawe, znaleziono je na pustyni w okolicach północnego krańca Morza Martwego. Oznacza to, że ludzie sadzący tam oliwki musieli w sposób sztuczny nawadniać tereny, na których one rosły. Drzewa oliwne zazwyczaj rosną w sadach. Wymagają troski i pielęgnacji. Ich pnie przybierają charakterystyczne splecione kształty. Oliwka może żyć około tysiąca lat. Bardzo często u dołu dawnego pnia wyrastają odrośle i z nich rozwijają się kolejne drzewa. Taki obraz stał się dla autorów biblijnych symbolem błogosławieństwa życia rodzinnego.  Psalmista porównuje synów zrodzonych przez ojca do gałązek oliwnych. Są oni jak szczepy, z których wyrosną kolejne drzewka, wtopione w macierzysty pień (Ps 128, 3). Zazwyczaj w pobliżu sadu znajdowały się tłocznie oliwy. Owoce rozgniatano, a następnie tłoczono lub wyciskano. Czasem wygniatano je nogami. Tak otrzymaną papkę umieszczano w specjalnych naczyniach lub koszykach, by oliwa mogła ściekać do zbiornika.

Chyba najbardziej znana tłocznia oliwy znajdowała się w Jerozolimie, na wschód od potoku Cedron. Swą sławę zawdzięcza nie tyle jakości oliwy, ale temu, że Jezus wybrał nieopodal niej miejsce na modlitwę poprzedzającą dzień, w którym ofiarował na krzyżu swoje życie za zbawienie świata. To stało się u podnóża Góry Oliwnej. Wcześniej na tym wzniesieniu wielokrotnie przebywał ze swoimi uczniami. W cieniu drzew oliwnych uczył ich modlitwy, rozmawiał o sprawach związanych z rzeczami ostatecznymi, czyli końcem świata. Nocą sady udzielały utrudzonym wędrowcom schronienia. One były świadkiem uroczystego wjazdu Jezusa do Jerozolimy. Towarzyszyły Jego ostatniej modlitwie. Stały się jej niemymi świadkami. Wsłuchiwały się w słowa, którymi Jezus ofiarował Ojcu swe życie, poddając się Jego woli. Działo się to w miejscu, nazywanym Getsemani, czyli „tłocznia oliwy”. Tym razem na ziemie spadały nie krople oliwy, ale pot Jezusa, gęsty jak krew (por. Mt 26, 36 nn). Może niektóre z drzew oliwnych rosnących dziś w niewielkim ogrodzie, doglądanym przez ojców franciszkanów wyrosły z pni tamtych, które pamiętały nocną modlitwę Jezusa? Może rosną w pobliżu tego miejsca? Pomyślmy o tym, gdy patrzymy na ich gałązki.

Na koniec sięgnijmy jeszcze do jednego wydarzenia z czasów Starego Testamentu. Zostało ono opisane w pierwszych rozdziałach Biblii. Przenosi nas do czasów, w których zło ludzkich uczynków wypełniło cała ziemię. Sytuacja była tak dramatyczna, iż Bóg dla ratowania rodzaju ludzkiego postanowił zesłać potop, by dokonać oczyszczenia ziemi i odnowienia życia. Ocalonymi byli sprawiedliwy Noe i ci, którzy schronili się z nim w arce. Otóż pierwszym drzewem, które Noe ujrzał po ustaniu wód potopu było drzewo oliwne. Przyniesiona przez gołębicę oliwna gałązka stała się zwiastunem odrodzenia i przemiany (Rdz 8, 10-11). W ten sposób zostało zapowiedziane wydarzenie, które później przyniosło odrodzenie całej ludzkości: modlitwa Jezusa w Ogrodzie Oliwnym, stanowiąca część ofiary wyzwalającej ludzkość z upadku grzechu.

Tekst i foto ks. Krzysztof P. Kowalik