TELEFON DO REDAKCJI: 62 766 07 07
Augustyna, Ingi, Jaromira 28 Marca 2024, 13:46
Dziś 19°C
Jutro 13°C
Szukaj w serwisie

Organy Jana Spiegla w kościele pw. św. Andrzeja Apostoła w Złoczewie

Organy Jana Spiegla w kościele pw. św. Andrzeja Apostoła w Złoczewie

Złoczew znajduje się w obecnym województwie łódzkim, na Wysoczyźnie Złoczewskiej, na południe od Sieradza. Miejscowość znana jest już od 1496 roku jako niewielka wieś szlachecka. W 1605 roku uzyskał prawa miejskie nadane prawdopodobnie przez króla Zygmunta III Wazę. W latach 1600-1603 Andrzej Ruszkowski, jako dziedzic Złoczewa i miecznik kaliski, ufundował klasztor bernardynów, a przy nim kościół. Za sprawą Ruszkowskiego powstał również kościół parafialny pw. św. Andrzeja Apostoła, który zbudowano w latach 1611-1614, w miejscu drewnianej świątyni, a także pałac. Po wybudowaniu kościoła w Złoczewie erygowano parafię, gdyż wcześniej podlegał jurysdykcji proboszczów z Unikowa. Podczas najazdu szwedzkiego miasto zostało zniszczone, a do dawnego stanu wróciło dopiero za rządów kolejnego właściciela, kasztelana wieluńskiego Wojciecha Urbańskiego. Systematyczny rozwój miasta nastąpił po wojnach napoleońskich, kiedy weszło w skład Królestwa Polskiego. Za udział i liczną pomoc mieszkańców w Powstaniu Styczniowym, od 1870 roku miasto zostało pozbawione przez władze rosyjskie praw i zdegradowane do roli osady. Różnorako przedstawiały się dalsze losy tego miasteczka, ale najtragiczniej zapisał się w jego dziejach okres okupacji. We wrześniu 1939 roku wojska Wehrmachtu rozstrzelały 200 osób, a 80% zabudowań spalono. Dopiero po wojnie Złoczew odbudowano ze zniszczeń.

Historia dawnych instrumentów
Jak można wnioskować z lektury akt wizytacji archidiecezji gnieźnieńskiej, od 1635-1728 roku nie było w miejscowej świątyni żadnego instrumentu muzycznego. Wspomniano także o zmarłym mieszczaninie kaliskim, Rylickim, który w testamencie przeznaczył 1000 florenów polskich na kupno organów. Nie wiadomo, czy wypełniono wolę Rylickiego, gdyż dopiero w 1761 roku odnotowano obecność pięciogłosowego pozytywu w kościele. W 1810 roku w kościele znajdował się mały siedmiogłosowy instrument, który mógł być również notowanym wcześniej obiektem. Sygnalizowane powiększenia nie były czymś niezwykłym, bowiem siedmiogłosowy pozytyw, notowany w 1829 i 1850 roku, powiększono o jeszcze jeden rejestr, o czym poinformowano w 1861 roku: „pozytew, z dwoma nowemi miechami i jednym bębnem, obecnie o ośmiu głosach, który dawniej tylko z siedmiu się składał - ósmy zaś za staraniem się W. J. Xsiędza Blumskiego z dobrowolnych składek parafian dorobionym został”.

Obecny instrument
Prospekt w stylu neobarokowym powstał wraz z instrumentem w 1879 roku. Jego obecny wygląd różni się od tego, który został opisany w karcie ewidencyjnej z 1982 roku. Nie miał on wówczas dekoracji snycerskich pod linią piszczałek, uszaków i obramowań pilastrów na środkowej wieżyczce. Umieszczono je na prospekcie wykorzystując elementy zdobiące dawniej ołtarze. W oryginalnej wersji trójwieżyczkowa fasada miała tylko dolne kotarki, dwudzielne kotary w górnych partiach wieżyczek i delikatne ozdoby w górnych partiach prostokątnych segmentów międzywieżyczkowych. Wieżyczki (środkowa wyższa) wsparte są na owalnych ryzalitach, a na gzymsach ozdobione okazałymi wazonami. W wieżyczkach stoi po siedem piszczałek, w segmentach jest ich po pięć.
Instrument zbudował w 1879 roku Jan Spiegel z Rychtala, w czasie gdy proboszczem w Złoczewie był ks. Szymański - o czym świadczy wpis w komorze klapowej wiatrownicy manuału. W rok po wystawieniu obecnych organów w gazecie „Przegląd Katolicki” doceniono budowniczego i odniesiono się do szeregu prac podjętych w kościele: „W Złoczewie, po wzniesieniu nowego dachu na kościele (…), wybudowaniu nowej murowanej plebanji, sprowadzono w roku zeszłym nowy organ o 12 głosach, z fabryki Szpigla, znanego organmistrza na Szląsku, Polaka i katolika”.
Stół gry wbudowany jest w lewy bok szafy organowej. Ma on jedną klawiaturę ręczną, gdzie klawisze diatoniczne wykładane są kością i klawiaturę nożną. Szafa organowa jest malowana na biało i wyzłacana. Wyciągi rejestrowe umieszczone są po bokach i ponad wnęką stołu gry.
Wiatrownice instrumentu są klapowo-zasuwowe, po jednej dla manuału i pedału. Traktura jest mechaniczna, właściwa dla niewielkich instrumentów takiego typu. Układ powietrzny zachował się w oryginalnym stanie. Składa się na niego zespół dwóch miechów klinowych, umieszczonych na dwóch poziomach. Miechy spoczywają na wspólnym rusztowaniu i wykonują swą pracę naprzemiennie, gdy kalikuje się nożnie. Takie rozwiązanie w budownictwie niemieckim stosowane było do końca XIX wieku. Zespół brzmienia składa się z 10 głosów, z których osiem należy do manuału, a dwa do pedału. W oryginalnej dyspozycji, gdzie zachowały się piszczałki wykonane w warsztacie Jana Spiegla, przewagę stanowią głosy ośmio i czterostopowe. Dyspozycja nie odbiega jakością od innych tego rodzaju zestawień stosowanych ówcześnie na ziemiach polskich. Organy Jana Spiegla w Złoczewie są zatem wspaniałym zabytkiem sztuki organmistrzowskiej tamtej epoki i zasługują na przywrócenie im pełnej sprawności techniczno-muzycznej.

ks. Jacek Paczkowski

Galeria zdjęć

Dodaj komentarz

Pozostało znaków: 1000

Komentarze

Nikt nie dodał jeszcze komentarza.
Bądź pierwszy!