Od stóp do głów

Pisząc o strojach biblijnych ludzi wspomnijmy jeszcze o symbolicznym znaczeniu płaszcza. Ponieważ tę część stroju noszono jak zewnętrzny element odzienia, bywał on najbardziej narażony na zniszczenie. Niemożliwym było odbycie dalekiej podróży bez uszkodzenia odzieży. Dlatego też Bóg chcąc podkreślić swą opiekę nad Izraelitami wyprowadzonymi z niewoli egipskiej mówił, iż podczas tej wędrówki nie podarły się ich szaty (Pwt 29, 4). Na znak pokuty prorok pisarz Ezdrasz rozdarł swoją szatę i płaszcz (Ezd 9, 3). Prorok Achiasz z Szilo zapowiedział rozpad Królestwa Dawidowego rozcinając swój nowy płaszcz na dwanaście części (1Krl 11, 30). Eliasz wyznaczając na swego następcę Elizeusza pozostawił mu swój płaszcz. Był to znakiem przekazania prorockiej mocy (2Krl 2, 11-14). Natomiast Ezechiel porównuje oblubieńczą miłość Boga do płaszcza rozciągniętego nad tym, kto tej miłości pragnie (Ez 16, 8).

Ważnym elementem stroju był pas. Ponieważ noszona na co dzień tunika była dość obszerna, dlatego ze względów praktycznych należało ją przepasać. Używano do tego złożonego płótna. Taki pas gwarantował swobodę ruchów. Można było do niego przymocować miecz lub w jego fałdach ukryć drobne przedmioty czy pieniądze. Stąd spełniał on jednocześnie rolę kieszeni. Podczas wykonywania szczególnie trudnych prac, gdy szata była narażona na zabrudzenie, podciągano ją powyżej kolan, a fałdy materiału zatykano za pas, by nie opadały. Mówiąc o pasie dodajmy parę słów o przepasce biodrowej. Stanowiła ona odpowiednik naszej bielizny. Wykonywano ją z płótna lub ze skóry. Była noszona całą dobę. Na noc tę przepaskę rozluźniano. Stanowiła symbol ciągłej gotowości. Jezus mówiąc o nieustannym oczekiwaniu na Jego powrót stwierdza: „niech będą przepasane biodra wasze” (Łk 12, 35). Podobne polecenie otrzymali Hebrajczycy, którzy zostali wyzwoleni z Egiptu. Podczas posiłku spożywanego w Noc Paschalną ich biodra miały być również przepasane (Wj 12, 11). A co ze spodniami? Te stanowiły jedynie element liturgicznego stroju starotestamentalnego kapłana.

Sandały i prawo lewiratu

Nie możemy zapomnieć o obuwiu. Ziemia Izraela jest kamienista. Nie brakuje też przydrożnych cierni. One potrafią boleśnie zranić stopę. Żydzi najczęściej nosili sandały. Ich podeszwa była wykonana z kawałka skóry dopasowanego do kształtu stopy. Przywiązywano je do nóg za pomocą długich rzemieni. Poza codziennym zastosowaniem obuwie to odgrywało istotną rolę w obrzędzie związanym ze zrzeczeniem się prawa lewiratu – poślubienia przez najbliższego krewnego wdowy po zmarłym członku rodziny. Jeśli rezygnował on z tego prawa, zdejmowano z jego nogi sandał (Pwt 25, 9). Pojawiał się także on w sytuacji, w której ktoś nie chciał mieć jakiegokolwiek związku z drugą osobą, niczego od niej nie oczekiwał. Abraham po uwolnieniu poddanych króla Sodomy nie przystał na propozycję, by zachować dla siebie ich majątek. Patriarcha obawiał się, że ów władca postawi mu w przyszłości zarzut, że zgromadził własny dobytek jego kosztem. Dlatego powiedział iż nie weźmie od niego nawet rzemyka od sandałów (Rdz 14, 23).

Osobom zamożnym lub powszechnie szanowanym sandały wiązał sługa. Jan Chrzciciel wskazując, że Mesjasz jest ważniejszy od niego stwierdził: ,,nie jestem nawet godzien rozwiązać rzemyka u Jego sandałów” (Mk 1, 7). Założone sandały były znakiem gotowości do podjęcia się wyznaczonego zadania. Jezus posyłając uczniów z Dobrą Nowiną nakazuje im założyć na nogi sandały (Mk 6, 9). Zasugerował w ten sposób trud, jaki ich czeka oraz wezwał do wytrwałości i cierpliwego pokonywania trudności na drodze do realizacji powierzonego im zadania. Sandały w ciepłym klimacie Ziemi Obiecanej były obuwiem noszonym powszechnie. Nie musiały być specjalnie drogie. Prorok Amos chcąc podkreślić, jak wielka nieprawość ogarnęła Izraelitów mówił o lekceważeniu życia człowieka ubogiego, które wyceniano na równowartość pary sandałów (Am 2, 6).

Buty żołnierzy i nakrycie głowy

Sandały, podobnie jak dziś, noszono na bose stopy. Dlatego te były zawsze zakurzone. Stąd do zasad gościnności zaliczano podanie gościowi wody do obmycia stóp. Czasem, by uhonorować przyjmowaną osobę, czynił to osobiście gospodarz. Jezus zarzucał jednemu z faryzeuszów, iż w sposób świadomy zaniedbał on tego gestu, lekceważąc Mistrza z Nazaretu. Jego postawę przeciwstawia zachowaniu jawnogrzesznicy, która łzami obmyła stopy Chrystusa, czym ów faryzeusz był zgorszony (Łk 7, 44). Brak sandałów wskazywał, że dana osoba pełni funkcję służącego lub znajduje się w stanie szczególnej nędzy. Dlatego ojciec syna marnotrawnego natychmiast nakazuje włożyć sandały na stopy odzyskanego dziecka (Łk 15, 22). Mówiąc o obuwiu warto wspomnieć o specyficznym rodzaju butów. Były to buty żołnierzy. Wzmacniano je, by zbyt szybko się nie niszczyły. Podkute podeszwy wydawały hałas, zwiastujący grozę wojny i rozlew krwi. Prorok Izajasz ukazując pokój, jaki nastanie wraz z nadejściem Mesjasza zapowiada, że w tym czasie zostanie zniszczony wszelki but pieszego żołnierza (Iz 9, 4).

Dopełnieniem stroju było nakrycie głowy. Podczas słonecznej spiekoty chroniło ono ją przed gorącem, a zimą zabezpieczało przed utratą ciepła. Najczęściej w tym celu używano płóciennej chusty. Zawijano ją wokół głowy, podobnie jak czynią to dzisiejsi mieszkańcy pustyni. Stosowano ją też do zasłaniania twarzy podczas piaskowej burzy. W świecie starożytnym wymagano, by sługa pojawiał się przed swym panem z nakrytą głową. Taki sposób zachowania był rygorystycznie wymagany od poddanych, którzy pojawiali się przed obliczem króla. Dotyczyło to nawet niewolników i więźniów, choć ci byli pozbawiani szat. Na koniec powiedzmy o jeszcze jednym nakryciu głowy, jakim był kapelusz. Biblia wymienia go tylko jeden raz. O tym greckim elemencie stroju wspomina Druga Księga Machabejska jako o symbolu przejmowania przez część Hebrajczyków pogańskich zwyczajów i znaku odejścia od wiary przodków (2Mch 4, 12). Nakryciu głowy z czasem Żydzi nadali znaczenie symboliczne: ono wskazuje, iż opieka Boża nieustannie spoczywa na człowieku.

Tekst i foto ks. Krzysztof P. Kowalik

Dziś  głowę można nakryć jarmułką  zwaną też kippa (kopuła).Poniżej na zdjęciu kopia płaskorzeźby

z przedstawieniem babilońskich strojów władcy i żołnierzy