Niebieskie dzieła sztuki

Niebieskie dzieła sztuki

Azulejos, które spotkaliśmy na elewacjach i we wnętrzach domów, klasztorów i kościołów w Portugalii były najczęściej niebieskie. Niektóre tworzyły obrazy nawet z kilkudziesięciu tysięcy płytek - prawdziwe dzieła sztuki jak w galerii. 

Obecnie Portugalia uważana jest za światową stolicę znanych od średniowiecza azulejos i te cienkie, ceramiczne płytki pokryte nieprzepuszczalnym szkliwem są jednym z symboli tego kraju. Najczęściej zobaczymy kwadratowe o wymiarach 15 cm na 15 cm lub mniejsze. Zostały na nich przedstawione geometryczne wzory albo sceny historyczne czy z życia codziennego mieszkańców Portugalii i to wszystko w towarzystwie motywów roślinnych. Ale nie tylko, azulejos to również dekoracyjne nazwy ulic, ozdobne schody i pamiątki z Portugalii. Na dodatek te cienkie płytki są bardzo trwałe, odporne na deszcz, gorące słońce czy wiatr. Ułożone wewnątrz domów chronią go przed wilgocią i wodą.

Jak chińska porcelana

Azulejos jako rodzaj sztuki rozwijany był w Portugalii przez ponad 500 lat i to, że trafił do tego kraju wpływ miała Hiszpania. Jednak technikę ich produkcji opracowali i wprowadzili na Półwysep Iberyjski Maurowie. W średniowiecznej Europie nazywano tak muzułmańskich mieszkańców Półwyspu Iberyjskiego, którzy stworzyli państwo muzułmańskie na obszarze dzisiejszej hiszpańskiej Andaluzji.

W Portugalii azulejos są najczęściej w różnych odcieniach koloru niebieskiego - od granatu po błękit. Dlatego niektórzy błędnie tłumaczą, że nazwa płytek pochodzi od słowa azul, które w języku portugalskim oznacza kolor niebieski. Jednak jak przeczytałam na blogu Portugalskie opowieści nawet dyrektor Muzeum Narodowego Azulejo w Lizbonie potwierdza, że nie jest to wersja prawdziwa. Tak naprawdę nazwa azulejos pochodzi od arabskiego azzelij, „co oznacza mały, polerowany kamień używany do projektowania mozaik przez muzułmanów”. Wracając do kolorów azulejos, które zachwycają. Najczęściej niebieskiemu towarzyszy biel i ma to korzenie we wpływach holenderskich, a Holendrzy z kolei czerpali inspiracje z chińskiej porcelany. Inni dostrzegają w takiej a nie innej kolorystyce symbolikę religijną - niebieski to niebo i biały - czystość, bo Portugalia to kraj katolików, którzy przetrwali nawet czas prześladowań Kościoła katolickiego przez państwo od 1910 roku kiedy władzę przejęli republikanie. Ale to już temat na osobny artykuł. Oczywiście w Portugalii azulejos są nie tylko niebiesko – białe. Istnieją także inne połączenia kolorystyczne płytek, na przykład niebieskiego z żółtym, który jest synonimem bogactwa i władzy. Można je też spotkać w odcieniach zieleni i brązu.

Historia „pisana” płytkami 

Teraz o miejscach, w których spotkaliśmy najpiękniejsze portugalskie płytki ułożone w obrazy. Wchodząc na teren dworca kolejowego w Porto można poczuć się jak w galerii sztuki. Znajdujące się tam obrazy z azulejos, ukazujące historię Portugalii i życie codzienne Portugalczyków na przełomie XIX i XX wieku, są autorstwa malarza Jorge Colaço. Z kolei w muzeum azulejos w Lizbonie niezwykła jest panorama stolicy Portugalii z około 1700 roku mająca 20 metrów. Przedstawia ona z fotograficzną dokładnością miasto ze wzgórzami, kościołami, pałacami, domami i uliczkami sprzed trzęsienia ziemi w 1755 roku, które zniszczyło całkowicie Lizbonę.Innym przykładem układania na ścianach i podłogach tym razem wzorów z azulejos są te, które zobaczymy w powstałym w XII wieku klasztorze Zakonu Chrystusa w Tomar. Uznawany za jeden z najpiękniejszych w Portugalii do XIV wieku był siedzibą templariuszy. Podobnie jest w gotyckim opactwie cystersów w Alcobaça, ale tu spotkamy niebiesko-białe obrazy. Znajdują się w sali królów i przedstawiają resume historii klasztoru zaczynając od jego założenia w 1153 roku. A teraz jeszcze zajrzyjmy do niedużego Nazare, dokładnie do kaplicy zbudowanej na wysokim na ponad 100 metrów klifie nad Atlantykiem. Jak wygląda jej wnętrze wyłożone azulejos przedstawia zdjęcie tuż obok. W XII wieku kaplicę wzniósł Dom Fuas Roupinho, któremu Maryja uratowała życie. Tuż obok niej wznosi się sanktuarium Matki Bożej wybudowane już dwa wieki później.

W Portugalii można też znaleźć polskie akcenty związane z azulejos. Tak jest na przykład w kościele św. Antoniego w Lizbonie, który urodził się w tym mieście. Schodząc tam, gdzie upamiętnione zostało miejsce przyjścia na świat Antoniego, można zobaczyć obraz z płytek przedstawiający Jana Pawła II. Papież modlił się w tej świątyni w 1982 roku. Co najmniej jeden akcent związany z portugalskimi płytkami jest  także w naszej diecezji. Na elewacji probostwa w Skalmierzycach można zobaczyć obrazy ułożone z azulejos przywiezione z Portugalii przez ks. proboszcza Sławomira Nowaka. Na jednym z nich zobaczymy Matkę Bożą Fatimską i pastuszków, którym się objawiła, natomiast na drugim Niepokalanie Poczętą. 

Tekst i zdjęcia Renata Jurowicz