Doskonała wolność (cz.2)

Doskonała wolność (cz.2)

Papież w encyklice Veritatis splendor wyjaśnił, jaki jest najwyższy, najważniejszy cel życia człowieka i co trzeba zrobić, by zdobyć doskonałą wolność.

Odpowiadając na pytanie młodzieńca o dobro, Pan Jezus wskazał na Tego, który ,,Jeden tylko jest Dobry”. Odesłał nas zatem, jak zauważa Ojciec Święty, do ,,pierwszej tablicy” przykazań. Uświadomił, że ,,Dobro to przynależność do Boga, posłuszeństwo wobec Niego, pokorne obcowanie z Nim, pełnienie sprawiedliwości i umiłowanie życzliwości (por. Mi 6, 8)”. Przypomniał, że ,,uznanie Pana jako Boga stanowi najgłębszą istotę, samo serce Prawa”. To, co człowiek powinien czynić, staje się zrozumiałe wtedy, gdy Bóg objawia siebie.

Prymat Boga

Fundamentem Dekalogu są słowa: ,,Ja jestem Pan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli. Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie!”. Najważniejszym zatem przykazaniem jest: ,,Słuchaj, Izraelu, Pan jest naszym Bogiem – Panem jedynym. Będziesz miłował Pana, Boga twojego, z całego swego serca, z całej duszy swojej, ze wszystkich swych sił”. ,,Będziesz miłował swego bliźniego jak siebie samego” – jest na drugim miejscu (por. Mt 22, 37 – 39; Mk 12, 29 – 31).

Ukazanie tej, obecnej również choćby pośrednio w tekście encykliki, kolejności i hierarchii wydaje się niezmiernie ważne w naszych czasach, które charakteryzują się przewagą teologii praktycznej i moralności ,,drugiej tablicy”, tej mianowicie dotyczącej naszych powinności wobec ludzi. Ubolewał nad tym niedawno wybitny biblista ks. prof. Waldemar Chrostowski, krytykując zamianę miejsc zajmowanych przez tablice i sytuację, w której rangę i znaczenie tablicy pierwszej z trzema przykazaniami poświęconymi oddawaniu czci Bogu przypisano tablicy drugiej z siedmioma przykazaniami skierowanymi ku ochronie wartości ludzkich.

Człowiek, jego potrzeby i dobro, istotnie nie powinny  przeważać  nad chwałą należną Bogu, nie powinny jej przesłaniać z przyczyn zasadniczych, a także dlatego, że tylko wyższość Boga, Jego pierwszeństwo chroni i gwarantuje dobro człowieka.

Konieczność miłości bliźniego

Priorytet Boga musi być zachowany. Encyklika eksponując znaczenie czci Boga jako istoty i serca Prawa, zwraca zarazem uwagę na to, że druga część odpowiedzi Jezusa na pytanie młodzieńca o dobro prowadzące do życia, mówi: ,,A jeśli chcesz osiągnąć życie zachowaj przykazania”. Po czym Jezus na prośbę rozmówcy wyjaśnia, że chodzi o te właśnie, które pochodzą z tzw. drugiej tablicy: ,,Oto te: Nie zabijaj, nie cudzołóż, nie kradnij, nie zeznawaj fałszywie, czcij ojca i matkę oraz miłuj swego bliźniego jak siebie samego” (por. Mt 19, 17 – 19).

Między przykazaniami pierwszej i drugiej tablicy zachodzi nierozerwalna łączność. Aby życie młodzieńca wyrażało uznanie świętości Boga musi on szanować dobro i godność bliźnich, ponieważ osoba ludzka stworzona została na Boże podobieństwo, a przykazania tak pierwszej jak drugiej tablicy mają jednego Boskiego Autora. ,,Celem przykazań przypomnianych przez Jezusa młodemu rozmówcy – dowodzi papież – jest ochrona dobra osoby, obrazu Bożego”. Streszczają się one w przykazaniu miłości bliźniego, które wyraża ,,wyjątkową godność ludzkiej osoby”. 

Cel, dla którego stworzony jest człowiek

Godność owa, jak wynika z papieskiej argumentacji, opiera się nie tylko na podobieństwie do obrazu Bożego. Encyklika wskazuje również na celowość stworzenia, dzieła Bożego, którym jest człowiek, powołując się na znany tekst konstytucji Gaudium et spes. Sobór Watykański II zakładając zapewne, że zgodnie z tradycyjną nauką Kościoła celem ludzkiego istnienia jest oddawanie chwały Bogu, stwierdził, że człowiek jest ,,jedynym na ziemi stworzeniem, którego Bóg chciał dla niego samego”, czyli dla człowieka. Soborowa konstytucja zamierzała prawdopodobnie w ten sposób uwypuklić wyjątkowość człowieka i podkreślić, że na mocy aktu stworzenia w samym człowieku spoczywają racje dla których żyje, powody uzasadniające jego istnienie. Nie musi to stanowić zerwania z tradycyjną koncepcją człowieka, o ile pamięta się o jego zależności jako stworzenia od wiecznego Stwórcy i Pana i jeśli uwzględnia się, że Bóg chciał, aby człowiek swoim stworzonym rozumem uczestniczył w Jego Boskiej opatrzności. Jan Paweł II niewątpliwie podtrzymywał wiernie i strzegł stałej wykładni nauki katolickiej, skoro napisał w Veritatis splendor: ,,Kościół, pouczony słowami Nauczyciela, wierzy, że najwyższym celem życia człowieka, uczynionego na obraz Stworzyciela, odkupionego krwią Chrystusa i uświęconego obecnością Ducha Świętego, jest istnieć «ku chwale majestatu» Boga (por. Ef 1, 12), postępując tak, by każdy czyn odzwierciedlał Jego blask”.

Blask Boży odzwierciedla człowiek, gdy zachowuje wszystkie przykazania Dekalogu, gdy szanuje związek przykazań miłości Boga i bliźniego, gdy pamięta przestrogę św. Jana o tym, że ,kto nie miłuje brata swego, którego widzi, nie może miłować Boga, którego nie widzi” (1J 4, 20), gdy przy uwzględnieniu pierwszeństwa Boga i miłości do Niego nie traci z oczu prawdy, że według Objawienia przekłada się ona na zasady i czyny dotyczące miłości człowieka, który staje się bliźnim. Wypełnianie przykazań jest początkiem wolności, jej pierwszym, niezbędnym etapem. Encyklika przywołuje rozważania św. Augustyna o wolności: ,,Pierwsza wolność polega na niepopełnianiu przestępstw (…) takich jak zabójstwo, cudzołóstwo, rozpusta, kradzież, oszustwo, świętokradztwo i tym podobne. Gdy człowiek zaczyna unikać tych przestępstw (a nie powinien ich popełniać żaden chrześcijanin), zaczyna podnosić wzrok ku wolności, ale jest to dopiero początek wolności, a nie doskonała wolność”.

Chrystus regułą doskonałości

A co jest ,,doskonałą wolnością”? Naśladować Chrystusa, pójść za Nim. To wynika z odpowiedzi Jezusa danej na kolejne pytanie młodzieńca: ,,Przestrzegałem tego wszystkiego, czego mi jeszcze brakuje?” Odpowiedź brzmi: ,,Jeśli chcesz być doskonały, idź, sprzedaj, co posiadasz, i rozdaj ubogim, a będziesz miał skarb w niebie. Potem przyjdź i chodź za Mną!” (por. Mt 19, 20 – 21). O ile przykazania są niejako dolną granicą dobra, które należy wykonywać i realizacją pierwszej niedoskonałej wolności, to po zadośćuczynieniu im człowiek wkracza na drogę wolności pełnej, którą osiąga się z pomocą łaski Ducha Świętego przez naśladowanie Chrystusa.

Chrystus jest kresem Prawa, czyli zarówno Jego pełnią, optymalną postacią (plenitudo legis in Christo est), jak i wypełnieniem, czyli osiągnięciem, sprostaniem jego wymaganiom. Chrystus jest prócz tego żywą, osobową regułą wszelkiej doskonałości: ,,Postępowanie Jezusa i Jego słowa, Jego czyny i Jego nakazy stanowią moralną regułę życia chrześcijańskiego”.

Przykazania to ,,pierwszy niezbędny warunek osiągnięcia życia wiecznego”. Po przekroczeniu ich progu, po zrealizowaniu tego, co jest obowiązkiem wyznaczonym człowiekowi już na mocy samego stworzenia i potem ogłoszonym na Synaju, Bóg może się odwołać do jeszcze wznioślejszych ludzkich pragnień: ,,Jeśli chcesz być doskonały...”.  ,,Jeśli chcesz być doskonały”, pójdź za Mną i Mnie naśladuj. Jezus objawia ,,szczególną dynamikę wzrastania wolności ku pełnej dojrzałości”. Dojrzałość ludzka wolność osiąga wtedy, gdy na wzór Chrystusa, człowiek jest w stanie złożyć w darze samego siebie. Tu wkracza się w tajemnicę krzyża i w dziedzinę życia, które jest łaską. 

Tekst ks. Piotr Jaroszkiewicz
Zdjęcie: Grzegorz Gałązka