Zofia to po prostu... mądrość

Zofia to po prostu... mądrość

W języku greckim słowo sophia, od którego pochodzi imię: Zofia, oznacza mądrość. Święta Zofia nie tylko uchodziła za niezwykle mądrą, ale i zachęcała do starania się o mądrość swoje trzy córki o równie, co ona, niezwykłych imionach, gdyż były to: Wiara, czyli po grecku Pistis, Nadzieja to jest Elpis, i Miłość, a więc Agape.

Mimo iż wydaje się, że są to personifikacje cnót, a nie święte kobiety, hagiografia, czyli żywoty świętych, wskazuje na rzeczywiste istnienie owych osób. Święta Zofia bywa przedstawiana najczęściej ze swoimi trzema córkami, rzadziej „samotnie”. Historia mówi, że relikwie tej Świętej, jak i jej córek, sprowadził w drugiej połowie VIII wieku do Rzymu papież Paweł I, a następnie umieścił w rzymskim kościele pw. św. Sylwestra in Capite.

Krynica mądrości
Najprawdopodobniej Święta Zofia była mieszkanką Rzymu, ale pochodziła z Grecji, jednakże inna wersja jej życiorysu głosi, że wywodziła się z Mediolanu. Niewiele wiadomo o tej Świętej, a spisane w rozmaitych językach, w VII i VIII wieku, jej żywoty zawierają wręcz sprzeczne ze sobą, niepewne informacje, jednocześnie świadcząc o popularności kultu Świętej Zofii i jej córek. Natomiast na pewno owa Święta była wdową. Wiadomo też o niej, że cechowała się głęboką pobożnością, oddawała się gorliwie oraz chętnie modlitwie i postowi, a także szczodrze obdarzała ubogich jałmużną. O jej córkach hagiografia mówi, że miały odpowiednio 12, 10 i 9 lat. Święta Zofia wychowywała je tak, aby nabyły cnoty teologalne, których imiona nosiły. Co więcej, z upływem lat zaznajomiły się z treścią ksiąg prorockich Starego Testamentu i pism apostolskich z Nowego Testamentu, ale też słuchały chętnie swoich nauczycieli, ochoczo modliły się oraz, co równie istotne i wymowne, czerpały mądrość od swej Matki. Zatem Święta Zofia postarała się, aby jej latorośle wzrastały w mądrości.

Ową Świętą i jej niezłomne córki przedstawia się w sztuce z krzyżami w rękach świadczącymi o tym, że są one chrześcijankami. Co więcej, Święta Zofia trzyma krzyż w prawej ręce, a w lewej zwinięty zwój symbolizujący jej mądrość, choć bywa też przedstawiana na przykład jako orantka, czyli w postawie modlitewnej z uniesionymi obiema rękoma. Tak ukazuje Świętą Zofię anonimowa, szesnastowieczna ikona rosyjska z Galerii Tretiakowskiej w Moskwie. Często też córki Świętej Zofii są rozpoznawalne po kolorze szat. Wątpliwości nie budzi Nadzieja, która zawsze pojawia się w szacie zielonej, gdyż zieleń symbolizuje nadzieję jako cnotę. Pozostałe, Wiara i Miłość, przedstawiane są w szatach koloru białego i czerwonego. Jednakże na przykład średniowieczna rzeźba z wnętrza katedry pod wezwaniem Świętego Szczepana w Wiedniu ukazuje wszystkie trzy córki w szatach takiej samej barwy. W stosownych dla siebie kolorach szat widnieją Wiara, Nadzieja i Miłość wraz ze swoją Matką, a są to szaty średniowiecznych dam z trefionymi lub splecionymi włosami (przy czym Święta Zofia ma stosowne do wieku i godności nakrycie głowy), wyobrażone dłutem około 1470 roku w Eschau w kościele Saint-Trophime.
Sama natomiast Święta Zofia może budzić kontrowersje, gdy wskaże się na oryginalną i zarazem dziwną statuę z Sofii. Święta Zofia jawi się tutaj jako patronka bułgarskiej stolicy. Przedstawiona samodzielnie, czyli bez córek, ma dość nowoczesne szaty, na głowie koronę, a w prawej ręce trzyma wieniec laurowy, symbolizujący chwałę, a na jej lewej ręce zwraca uwagę sowa z rozłożonymi skrzydłami jako symbol mądrości. Tę wykonaną z miedzi i brązu statuę umieszczono w 2000 roku na miejscu pomnika przedstawiającego Lenina, który to pomnik usunięto stąd w 1991 roku.

Śmierć na grobie córek
Święta Zofia zmarła, według najpopularniejszej wersji hagiograficznej opowieści, naturalną śmiercią w II stuleciu za panowania cesarza Hadriana I. Jednakże inna wersja głosi, że poniosła męczeńską śmierć wraz ze swoimi córkami. Namiestnik Antioch miał wpierw zażądać od Świętej Zofii złożenia ofiary z kadzidła na ołtarzu bogini Diany, ale Zofia stanowczo odmówiła. Wtedy to wyprowadzono jej córki i poddano na oczach Matki torturom, co jednak nie złamało Świętej. Więcej, Święta Zofia podczas torturowania córek zachęcała je do wytrwania w wierze w Jezusa Chrystusa. Zdumiony jej niewiarygodnym męstwem Antioch pozostawił Świętą Zofię przy życiu, niemniej zmarła ona kilka dni później na grobie swoich dzieci z rozpaczy spowodowanej utratą córek.

Jeszcze inna wersja mówi, że wydającym rozkaz złożenia ofiary bogini był sam cesarz rzymski. Niezależnie od tego, czy był nim imperator, czy namiestnik Antioch, miał on też rozdzielić Wiarę, Nadzieję i Miłość, przekonany o tym, że to dzięki wzajemnemu wspieraniu się trwają one w wierności chrześcijańskiemu Bogu. Zatem najpierw przyprowadzono przed oblicze władcy Wiarę. Owa najstarsza córka nie dość, że odrzuciła pochlebstwa tyrana, to potępiła jego złe czyny oraz knucie przeciwko chrześcijanom. W odpowiedzi na jej postawę władca skazał ją na chłostę, oderwanie piersi i jeszcze inne tortury, po których dziewczynę ścięto. Nadzieję skazano natomiast na biczowanie, potem wrzucono do rozgrzanego pieca, a kiedy okazało się, że ogień jedynie ją muskał, również i tę córkę ścięto po jeszcze innych zadanych jej udrękach. Nie darowano i najmłodszej córce Świętej Zofii. Dziewięcioletnią Miłość powieszono, wskutek czego więzy złamały jej nogi, a potem wrzucono ją do pieca, lecz gdy i ta próba zadania jej śmierci nie powiodła się, również tę córkę ścięto. Dlatego w sztuce Święta Zofia oraz jej córki trzymają także uniwersalny symbol męczeństwa i chwały, którym jest liść palmy, a bywa, że i mają na głowach korony. Przypisano im jeszcze inne atrybuty, odnoszące się do ich męczeństwa, mianowicie Wierze kocioł i rózgi, Nadziei żelazne pazury i miecz, a Miłości stos i rozpaloną kratę.
Obecnie relikwie Świętej Zofii i jej trzech córek znajdują się w krypcie kościoła pw. św. Pankracego w Rzymie. Wspomnienie liturgiczne Świętej Zofii przypada 15 maja. ■

tekst Justyna Sprutta

Zdjęcia: Święta Zofia z córkami w St. Trophime w Eschau
Św. Zofia z córkami, które można rozpoznać po kolorze szat
Ikona Świętej Zofii z córkami Wiarą, Nadzieją i Miłością