Za ojczyznę i naród

Za ojczyznę i naród

Ojczyzna powinna być dla każdego z nas, Polaków ważna nie tylko 11 listopada w święto Odzyskania Niepodległości. Są tacy, którzy pokazali to w swoim życiu, dlatego niektórych z nich prezydent Polski honoruje szczególnymi odznaczeniami. Najstarszym i najważniejszym spośród jest Order Orła Białego.

Lista znanych polskich odznaczeń cywilnych jest bardzo długa. W ich czołówce znajdziemy obok wspomnianego Orderu Orła Białego, inne Ordery jak Odrodzenia Polski, Krzyża Niepodległości i Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej. Należą one do odznaczeń cywilnych, wskazując, że o dobro Polski „walczyć” mają nie tylko wojskowi w czasie działań wojennych, ale również cywile działając w różnych dziedzinach życia.

Najważniejszy i najstarszy
Zacznę od orderu, który został ustanowiony jako pierwszy, od Orderu Orła Białego. Chyba nie muszę tłumaczyć, skąd pochodzi jego nazwa. Jest on nadawany przez prezydenta RP i właśnie na stronie internetowej www.prezydent.pl znalazłam na ten temat sporo informacji.
Order ten jest odznaczeniem cywilnym i wojskowym przyznawanym za wybitne zasługi dla Rzeczypospolitej Polskiej w czasie pokoju, jak i podczas wojny. Dlatego znajdują się na nim wymowne słowa „Za Ojczyznę i naród”. Powinni go otrzymywać najwybitniejsi Polacy i najwyżsi rangą przedstawiciele państw obcych. Nie dzieli się na klasy. Prezydent RP z dniem zaprzysiężenia staje się Kawalerem Orderu Orła Białego, a także Wielkim Mistrzem tego odznaczenia i przewodniczy obradom kapituły, która je przyznaje. Członkowie kapituły również powoływani są przez prezydenta RP na pięć lat spośród osób, które zostały odznaczone tym orderem.
Order Orła Białego ustanowił król August II Mocny 1 listopada 1705 roku na zamku w Tykocinie na Podlasiu, gdzie bywali królowie, magnaci i książęta polscy. Był moment w historii Polski, że „przejęli” go zaborcy. Przestał być nadawany po III rozbiorze Polski.
Kiedy nasz kraj powrócił na mapy świata, order został reaktywowany w 1921 roku. W okresie międzywojennym przyznano go 24 obywatelom polskim i 87 cudzoziemcom, czyli monarchom, prezydentom, premierom, członkom rodzin panujących i ministrom. Po II wojnie światowej w PRL oficjalnie nie zniesiono tego odznaczenia, ale nie był on nadawany. W 1949 roku jako najwyższe odznaczenie zastąpił go Order Budowniczych Polski Ludowej.
Nadawanie Orderu Orła Białego wznowione zostało w października 1992 roku. Rok później jako pierwszy orderem został uhonorowany Jan Paweł II, który przyjął to wyjątkowe wyróżnienie. Odebrał je podczas pielgrzymki do Polski 2 maja 1995 roku. Pierwszym oznaczonym w ten sposób cudzoziemcem został król Szwecji Karol XVI Gustaw. Natomiast pierwszą kobietą, która otrzymała Order Orła Białego była Zofia Morawska, polska działaczka społeczna, wieloletnia administratorka w Towarzystwie Opieki nad Ociemniałymi w Laskach.

Wszystkie dziedziny życia
Order Orła Białego przyznawany jest najczęściej osobom żyjącym lub niedawno zmarłym. Pierwszym odznaczonym pośmiertnie był Prymas Polski kard. Stefan Wyszyński. Natomiast w listopadzie ubiegłego roku, z okazji 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości, prezydent Andrzej Duda uhonorował Orderem Orła Białego wyjątkowo osoby zmarłe dawno, które były w czasie 100 lat postaciami wybitnymi, a nie otrzymały jeszcze tego orderu. Wybrano 25 osób z bardzo różnych dziedzin polskiego życia, między innymi abpa Antoniego Baraniaka SDB, sekretarza i kapelana prymasów Polski Augusta Hlonda i Stefana Wyszyńskiego, biskupa pomocniczego gnieźnieńskiego, a następnie arcybiskupa metropolitę poznańskiego, więzionego przez władze PRL. Obecnie trwa jego proces beatyfikacyjny. Na liście zasłużonych znaleźli się również m.in.: Hilary Koprowski, lekarz, wirusolog i immunolog, twórca szczepionki przeciwko wirusowi polio wywołującemu chorobę Heinego-Medina; Janusz Korczak (Henryk Goldszmit), pisarz, pedagog, lekarz, ofiara Holocaustu; Wojciech Kossak, ceniony malarz polski, major kawalerii Wojska Polskiego; Zofia Kossak-Szczucka, powieściopisarka, organizatorka pomocy Żydom w okupowanej przez Niemcy Polsce, uczestniczka Powstania Warszawskiego; Stanisław Mierzwa, adwokat i działacz ruchu ludowego, jeden ze skazanych w procesie 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego; Stanisław Sosabowski, działacz niepodległościowy, pułkownik dyplomowany WP, a następnie generał brygady PSZ na Zachodzie, organizator i dowódca 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Wybierając te osoby chodziło o to, by jak powiedział prezydent Andrzej Duda, podkreślić, że „wszystkie części naszego społeczeństwa i wszystkie dziedziny życia społecznego w Polsce są jednakowo ważne i każda z nich powinna być - poprzez wybitną postać - doceniana”.
W 100-lecie odzyskania przez Polskę niepodległości w Pałacu Prezydenckim została też otwarta Sala Orderu Orła Białego. Znalazła w niej swoje miejsce ekspozycja, na której oprócz współczesnych odznak Orderu Orła Białego - zaprezentowane zostały wybrane insygnia i pamiątki historyczne związane z Drugą Rzecząpospolitą i rządem Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie, między innymi odznaki Orderu Orła Białego i odznaki Wielkiej Wstęgi Orderu Odrodzenia Polski, noszone przez kolejnych prezydentów, a także rękopis Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1935 roku, nazywanej konstytucją kwietniową.

Ukoronowany orzeł z rozpostartymi skrzydłami
Jak wygląda Order Orla Białego można zobaczyć obok na zdjęciu. Początkowo miał formę owalnego medalu czerwonego koloru z jasnobłękitną wstęgą i hasłem w języku łacińskim „Pro Fide, Rege et Lege” (Za Wiarę, Króla i Prawo). Na oznakach przyznawanych monarchom słowo Rege zmieniano na Grege, które tłumaczymy jako trzodę rozumianą jako naród - poddanych.
Po restytucji orderu w 1921 roku hasło zmieniono na „Za Ojczyznę i naród”. Na nowy wygląd orderu złożyły się złoty krzyż maltański z białą emaliowaną obwódką i złotymi promieniami między ramionami, dalej biały, emaliowany i ukoronowany orzeł z rozpostartymi skrzydłami, z głową skierowaną w prawo (heraldycznie), umieszczony w centrum krzyża. Order noszono na gładkiej, jasnobłękitnej szarfie z lewego ramienia na prawy bok. Nowe hasło wypisano na ramionach krzyża. Na centralnym dysku umieszczono monogram RP, czyli monogram Rzeczpospolitej Polskiej.
Obecnie oznaką Orderu Orła Białego jest krzyż maltański, równoramienny, złocony, zakończony na rogach ramion kulkami. Ramiona krzyża pokryte są czerwoną emalią z białymi brzegami w złoconym obramowaniu. Między ramionami krzyża umieszczone są pęki złoconych promieni. W środku krzyża znajduje się biało emaliowany orzeł według wzoru określonego w ustawie z 1919 roku o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej, ze złoconymi żyłkami, koroną, dziobem i szponami. Na odwrotnej stronie ramiona krzyża są złocone z biało emaliowanym obramowaniem i napisem: „Za Ojczyznę i naród”. W środku krzyża na okrągłej białej tarczy, w otoku ze złoconych liści dębowych pokrytych zieloną emalią, umieszczony jest złocony monogram: RP.

„Młodsze” ordery
Na koniec jeszcze w telegraficznym skrócie o kilku odznaczeniach „młodszych” od Orderu Orła Białego. Wśród nich jest Order Odrodzenia Polski, czyli Polonia Restituta (Polska Odrodzona), który ustanowiony został w 1921 roku jako najważniejsze odznaczenie po Orderze Orła Białego. Nadawany jest za wybitne osiągnięcia na polu oświaty, nauki, sportu, kultury, sztuki, gospodarki, obronności kraju, działalności społecznej, służby państwowej i rozwijania dobrych stosunków z innymi krajami. Dzieli się na pięć klas. Noszony jest na czerwonej wstędze z białymi pasami po bokach, zakładany przez prawe ramię (w I klasie), na szyi (w II i III klasie) lub na lewej stronie piersi (IV i V klasa).
Natomiast Order Krzyża Niepodległości jest kontynuacją ustanowionego przez prezydenta RP w 1930 roku Krzyża Niepodległości. Obecnie to „nagroda” ustanowiona w 2010 roku dla osób, które w latach 1939-1956 broniły niepodległości Państwa Polskiego. Order dzieli się na dwie klasy. Klasa I, to Krzyż z Mieczami Orderu Krzyża Niepodległości. Może on być nadany osobom, które walczyły z bronią w ręku o niepodległość i suwerenność Ojczyzny lub walką tą kierowały. Natomiast klasa II, to Krzyż Orderu Krzyża Niepodległości przyznawany osobom, które przez znaczący czas lub w sytuacji skrajnego zagrożenia broniły niepodległości i suwerenności Ojczyzny, walczyły o jej odzyskanie lub podtrzymywały funkcjonowanie instytucji i tradycji RP.
Wśród najważniejszych cywilnych odznaczeń znajduje się jeszcze Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej, który ustanowiony został ponad 25 lat temu, w 1992 roku. Zastąpił istniejący w PRL od 1974 roku Order Zasługi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Odznaczenie nadawane jest cudzoziemcom i obywatelom polskim stale zamieszkałym za granicą, którzy swą działalnością wnieśli szczególny wkład we współpracę międzynarodową i współpracę łączącą Rzeczpospolitą Polską z innym państwami i narodami.
To oczywiście nie wszystkie polskie ordery. Oprócz cywilnych są jeszcze wojenne i wojskowe. Wszystkie ordery państwowe mają mieć elitarne znaczenie i niech tak zostanie. Oby były przyznawane tylko tym, którzy rzeczywiście na nie zasłużą, ale to już pozostaje szczególnie w gestii prezydenta Polski.

Renata Jurowicz