W starożytnym Tyrze

W starożytnym Tyrze

Na śródziemnomorskim wybrzeżu Libanu leży miasto, które odegrało w dziejach świata ogromną rolę, a wzmianki o nim są gęsto rozsiane na kartach Pisma Świętego. Tym miastem jest Tyr, który jeszcze dziśjest ważnym ośrodkiem na libańskim brzegu.

Początki Tyru, jednego z najstarszych portów handlowych świata, skrywają mroki historii. Musiało ono powstać co najmniej w III tysiącleciu przed Chr., lecz jego najstarsze pozostałości są niedostępne dla archeologów. Grecki historyk, Herodot z Halikarnasu, który odwiedził Tyr w V wieku przed Chr. stwierdził na podstawie przekazu miejscowych kapłanów, że miasto powstało około 2750 lat przed Chr. Najstarsze odkryte przez archeologów pozostałości murów i domów pochodzą z okresu 3000-2700 przed Chr.

Produkcja purpurowego barwnika
Na początku II tysiąclecia przed Chr. nastąpiła krótka przerwa w zasiedleniu, kiedy to mieszkańcy na jakiś czas opuścili miasto. W XVII wieku przed Chr. kontrolę nad Tyrem przejęli Egipcjanie, dla których stał się on ważnym portem i ośrodkiem handlu. W XV wieku przed Chr. Tyr, tak jak inne miasta Syrii i Kanaanu, stał się częścią egipskiego imperium, rozbudowanego przez władców XVIII dynastii. Tutejszy władca Abimilku wymieniał korespondencję z egipskim faraonem Echnatonem, swoim suwerenem. Mieszkańcy Tyru już wtedy wyspecjalizowali się w produkcji purpurowego barwnika wytwarzanego z morskich ślimaków z rodzaju Murex i w wyrobie barwionych purpurowym barwnikiem tkanin. Te cenne produkty miały stać się jedną ze specjalności Tyru w następnych stuleciach. Tyryjczycy przed długi czas utrzymywali monopol w produkcji purpurowego barwnika. W XII wieku przed Chr., kiedy zajęto wschodnią część basenu Morza Śródziemnego, Tyr uniknął większych zniszczeń. Konkurencyjne centra, takie jak Alalach i Ugarit w Syrii, oraz imperia kontrolujące szlaki handlowe, zostały zniszczone w okresie tych wędrówek ludów i niepokojów.

Próby zdobycia miasta
Już w XI wieku przed Chr. miasta fenickiego wybrzeża zainicjowały okres gospodarczego rozkwitu i kolonialnej ekspansji. Tyr stał się centrum wielu ważnych przedsięwzięć kolonialnych i handlowych. Mieszkańcy miasta osiągnęli biegłość w żegludze, nawigacji według gwiazd na pełnym morzu i w używaniu pisma alfabetycznego. Wypływali na dalekie szlaki, by handlować z mieszkańcami Cypru, Anatolii, Grecji, Afryki Północnej i Europy. Tyryjskie statki można było spotkać daleko na zachodzie, w przystaniach Półwyspu Iberyjskiego i na Atlantyku. Aż tam sięgała sieć handlowa Tyru. Feniccy kupcy szybko opanowali także handel na Bliskim Wschodzie. Tyryjscy koloniści założyli w IX-VIII wieku przed Chr. Kartaginę na wybrzeżu Afryki Północnej. Tyr szybko stał się jednym z najważniejszych portów i najbogatszych miast ówczesnego świata. Był gęsto zamieszkaną metropolią, zabudowaną wielopiętrowymi domami. Metropolia składała się z dwóch części: głównego miasta na wyspie i osiedla na pobliskim brzegu, zwanego Starym Tyrem, lub Uszu. Mieszkańcy zajmowali się żeglugą, handlem, szkutnictwem oraz produkcją tkanin, barwników, szkła, przedmiotów metalowych i ceramicznych. Miastem rządzili królowie i członkowie najbogatszych rodzin kupieckich. Najpomyślniejszy okres ekspansji i prosperity gospodarczej przeżył Tyr za panowania króla Hirama I (969-936 przed Chr.), który miał być sprzymierzeńcem i partnerem handlowym Salomona. W IX wieku przed Chr. tyryjska elita była silnie związana z królami Izraela. Żoną króla Ahaba (874-853 przed Chr.) została Jezebel, córka króla Tyru Itobaala I, która propagowała w swoich nowej ojczyźnie kult pogańskich bóstw fenickich (Baala i Asztarte), wbrew staraniom proroka Eliasza (1 Krl 16, 31; 18, 4). Prorok Ezechiel opisywał bogactwo i pychę mieszkańców Tyru, zapowiadając zniszczenie miasta: „(…) powiedz Tyrowi, który mieszka nad zalewami morskimi i prowadzi handel z narodami na licznych wyspach (…) Wszystkie morskie okręty zawijały do ciebie, aby prowadzić z tobą handel. (…) Twoje towary i wszyscy twoi mieszkańcy zatonęli razem z tobą (…)” (Ez 27, 1-36).
W VIII wieku przed Chr. Bliski Wschód zaczęli podbijać Asyryjczycy, którzy nałożyli na fenickie miasta trybut i podatki, ale pozwolili tutejszym kupcom handlować w całym imperium. W 720 roku przed Chr. asyryjski król Salamansar V próbował zdobyć Tyr, ale oblężenie zakończyło się porażką asyryjskich wojsk. Przez większość czasu zarówno Asyryjczycy, jak i Fenicjanie odnosili korzyści z istnienia handlowego imperium Tyru i innych miast. Asyryjscy królowie nie zdołali zdobyć położonego na wyspie miasta. Kiedy Asyria upadła, babilońskie wojska króla Nabuchodonozora II oblegały Tyr przez 13 lat, ostatecznie rezygnując z prób zdobycia miasta. Mimo to miasto podupadło i utraciło swoją naczelną pozycję polityczną i gospodarczą na rzecz pobliskiego Sydonu. W 539 roku przed Chr. Tyr stał się częścią perskiego imperium Cyrusa Wielkiego. Okres panowania perskiego był dla miasta czasem pokoju i bogacenia się. Okręty fenickich miast tworzyły trzon perskiej floty wojennej, a feniccy kupcy nadal czerpali zyski z handlu purpurą i innymi towarami luksusowymi. W IV wieku przed Chr. Tyryjczycy zaczęli bić własną monetę.

Chrystus i Jego uczniowie
W 332 roku przed Chr. miasto obległy wojska Aleksandra Macedońskiego, który nakazał zbudować wielką groblę, by jego żołnierze mogli dostać się do miasta położonego na przybrzeżnej wyspie. Tyr został zniszczony, a jego mieszkańcy wymordowani lub sprzedani w niewolę. Na miejscu dawnej fenickiej metropolii powstało zhellenizowane miasto, które szybko podniosło się ze zniszczeń. Straciło jednak swoje znaczenie na rzecz egipskiej Aleksandrii. Było częścią imperium panujących nad Egiptem Ptolemeuszy, a w II wieku przed Chr. przeszło pod władzę państwa Seleukidów. Z biegiem czasu mieszkańcy Tyru zaczęli zarabiać na handlu, który kwitł na Szlaku Jedwabnym, łączącym świat śródziemnomorski z Dalekim Wschodem. W 64 roku przed Chr. Tyr wraz z całą Fenicją stał się częścią rzymskiej prowincji Syrii. Pod rządami Rzymian miasto stało się jednym z najważniejszych centrów handlowych Bliskiego Wschodu, ośrodkiem produkcji szkła, pięknie barwionych tkanin oraz popularnego sosu rybnego zwanego garum.
Okolice Tyru odwiedzał wraz z Apostołami Jezus Chrystus: „(…) Potem Jezus odszedł stamtąd i podążył w stronę Tyru i Sydonu (…)” (Mt 15, 21). Zbawiciel uzdrowił tu córkę kobiety kananejskiej (Syrofenicjanki). Galilea leżała blisko Tyru i była jego rolniczym zapleczem. Mieszkańcy tego regionu znali Tyr i utrzymywali z jego mieszkańcami kontakty handlowe. Do dziś w Tyrze mieszkańcy pokazują przybyszom źródło Ain Sur, z którego pić miał sam Jezus i jego uczniowie. Pierwsza gmina chrześcijańska powstała w Tyrze już w I wieku po Chr. Św. Paweł, apostoł często odwiedzał ten port w czasie swoich misyjnych podróży i rozmawiał z tutejszymi wyznawcami Chrystusa. Z Tyru pochodziła św. Krystyna, która poniosła śmierć w czasie prześladowań rozpętanych przez cesarza Dioklecjana. W 640 roku po Chr. Tyr został podbity przez wojska kalifatu arabskiego.

Szymon Modzelewski