Ubezwłasnowolnienie osoby fizycznej

Ubezwłasnowolnienie osoby fizycznej

Choć termin „ubezwłasnowolnienie” może kojarzyć się negatywnie i w istocie oznacza „śmierć” cywilną osoby fizycznej, to celem ubezwłasnowolnienia jest ochrona godności człowieka, u którego z powodu przesłanek medycznych występują zaburzenia w powstawaniu czy wyrażaniu woli.

Prawo cywilne przewiduje, że osobę fizyczną można ubezwłasnowolnić częściowo albo całkowicie. Osoba, która ukończyła lat 13, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Jeżeli ubezwłasnowolniony całkowicie nie pozostaje już pod władzą rodzicielską, ustanawia się dla niego opiekuna. Z kolei ubezwłasnowolnić częściowo można osobę, która osiągnęła  pełnoletność, a jej stan z powodu zaburzeń psychicznych nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest jej pomoc do prowadzenia spraw. Dla ubezwłasnowolnionego częściowo ustanawia się kuratora (art. 13 i 16 k.c.). Wniosek o ubezwłasnowolnienie rozpoznaje sąd okręgowy i może go zgłosić małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie) oraz rodzeństwo, jej przedstawiciel ustawowy. Wniosek może zgłosić również prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich  i Rzecznik Praw Dziecka. Warto zwrócić uwagę, że kto zgłosił wniosek o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie - na podstawie  art. 545 § 4 k.p.c. podlega karze grzywny. Osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, w toku postępowania sądowego musi być zbadana przez lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa. Opinia biegłego oprócz oceny stanu zdrowia psychicznego lub zaburzeń psychicznych albo rozwoju umysłowego osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, powinna zawierać umotywowaną ocenę zakresu jej zdolności do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw, uwzględniającą postępowanie i zachowanie się tej osoby (art. 553 § 2 k.p.c.)

Ubezwłasnowolnienie może być orzeczone tylko w interesie chorego, zwłaszcza gdy może ono mieć korzystny wpływ na jego sytuację życiową. Instytucja ubezwłasnowolnienia nie służy zaś ochronie rodziny chorego czy ochronie interesów urzędów i instytucji (postanowienie SN z 8.1.1966 r., II CR 412/65,  postanowienie SN z 26.4.1968 r., II CR 70/68 Legalis). Ubezwłasnowolnienie całkowite skutkuje w szczególności brakiem zdolności do czynności prawnych (m.in. zawieraniem umów), czy też niemożnością zawarcia małżeństwa. Czynność prawna zawarta przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie jest nieważna, np. umowa kredytu, pożyczki czy sprzedaży. Wyjątkiem jest zawarcie umowy w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, np. zakupy w sklepie spożywczym – umowa taka jest ważna, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie. Ubezwłasnowolnienie pozbawia prawa do udziału w referendum i prawa wyborczego, a wobec ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, między małżonkami powstaje z mocy prawa rozdzielność majątkowa.

Adw. Monika Mazur
Kontakt bezpośredni: monika.mazur@prawnik-kalisz.pl