Tajemnice Stonehenge

Tajemnice Stonehenge

Niewątpliwe najbardziej znanym przykładem budowli megalitycznej jest kromlech (krąg kamienny) Stonehenge na Równinie Salisbury w hrabstwie Wiltshire w Wielkiej Brytanii. Ten potężny monument był wznoszony i przebudowywany w kilku fazach, począwszy od 3100 lat przed Chr.

Ludzie zamieszkujący Równinę Salisbury wykopali okrągły rów i z wykopanej kredowej ziemi wznieśli niski nasyp wzdłuż jego brzegów. Całe założenie miało 110 metrów średnicy. W środku okręgu wykopano 56 jam, zwanych jamami Aubrey’a (od nazwiska XVII-wiecznego angielskiego antykwariusza Johna Aubrey’a, który był ich odkrywcą).

Wielki menhir i trylity
W jamach Aubrey’a miano zapewne umieścić drewniane słupy lub pionowe kamienie. W jednej z tych jam znaleziono skremowane szczątki ludzkie, należące do całej grupy osób różnej płci i wieku. Analizy izotopowe tych szczątków wykazały, że należały one do osób, które nie pochodziły z okolicy i zostały tu pogrzebane około 3000 lat przed Chr. Niektóre jamy służyły zatem do kremacji zmarłych.
Około 3000 lat przed Chr. na terenie kompleksu wzniesiono pierwsze konstrukcje drewniane, po których powstały jamy, w których umieszczono słupy. Nadal chowano szczątki ludzkie w jamach i okrągłym wykopie otaczającym całą strukturę. Około 2600 lat przed Chr. w środku całej konstrukcji wykopano dwa koncentryczne kręgi jam, w których miano umieścić stojące pionowo kamienie. Ze Wzgórz Preseli w Walii sprowadzono 80 bloków dolerytu wydobytych i obrobionych w tamtejszych kamieniołomach. Ustawiono je w dwa półkola w środku monumentu, tak samo jak wielki głaz, znany jako Kamień Ołtarzowy. Już wtedy północno-wschodnie wejście do monumentu było skorelowane z punktami zachodu słońca w dniach letniego i zimowego przesilenia.
Na zewnątrz na linii północno-wschodniego wejścia ustawiono wielki menhir z piaskowca zwany Heel Stone. Obok niego ustawiono jeszcze kilka innych pionowych kamieni. W pobliżu wewnętrznej strony kręgu ziemnego ustawiono cztery pojedyncze kamienie, tzw. Station Stones. Później małe menhiry tworzące środkową część monumentu zostały usunięte, a jamy zasypane. Około 1600/2400-2300 lat przed Chr. budowniczowie wznieśli dużo większą i bardziej okazałą konstrukcję, która miała przyćmić poprzednie założenia. Z odległych o 30 km wychodni kamienia sprowadzono 30 potężnych bloków arsenu (rodzaj piaskowca), które zostały obrobione. Ustawiono je potem w formie tzw. trylitów, czyli dwóch kamieni z jednym poprzecznym, leżącym na ich szczycie. Głazy zostały połączone sposobem na czop i gniazdo. Trylity ustawiono w koło o średnicy 33 m. W środku tego pięć podobnych trylitów ustawiono w podkowę.
Aby wybudować te dwie wielkie konstrukcje potrzeba było w sumie 75 starannie obrobionych bloków sarsenowych. Bloki ważyły od 10 do 45 ton. W ten sposób powstała wielka megalityczna świątynia, zbudowana z materiałów sprowadzonych z daleka. Pomiędzy 2400 a 1930 r. przed Chr. wewnątrz wielkiego koła z trylitonów ustawiono koło z dolerytowych menhirów.
W późniejszym okresie, pomiędzy 1930 a 1600 r. przed Chr. i później dokonano kilku zmian, usuwając i przestawiając niektóre kamienie. Opracowano wiele hipotez na temat przeznaczenia Stonehenge, ale najbardziej prawdopodobna i najlepiej udokumentowana jest ta, która uważa je za pradziejowe sanktuarium związane z kultem zmarłych i astronomią. Było to nie tylko sanktuarium, ale także centrum terenu, który ówcześni mieszkańcy Brytanii uważali za święty. W sąsiedztwie monumentu znajduje się 350 grobów kurhanowych, co świadczy o tym, że ludzie chcieli być chowani w cieniu tej budowli.

Miejsce kultu zmarłych
W okolicy zbudowano wiele innych miejsc związanych z kultem religijnym. Niedaleko usypano 40-metrowej wysokości ziemny kopiec Silbury Hill (około 2500 lat przed Chr.). Obok niego ustawiono kolejny kamienny krąg w Avebury i megalityczny grób West Kennet Long Barrow (około 3700 lat przed Chr.). Oprócz tego w okolicy znajdowały się aleje menhirów, pojedyncze kamienie i  aleje oraz przestrzenie ogrodzone drewnianymi palami. Wielka aleja flankowana drewnianymi belkami łączyła Stonehenge z nabrzeżem nad rzeką Avon. Spora ilość grobów i szczątków ludzkich odkryta w okolicy Stonehenge i monumentu świadczy o tym, że było to miejsce kultu zmarłych przodków. Przybywali tu nie tylko mieszkańcy Brytanii, ale także ludzie spoza wyspy.
Archeolodzy na podstawie badań izotopowych stwierdzili, że w pobliżu megalitu pochowano m.in. chłopca pochodzącego znad Morza Śródziemnego (ok. 1550 przed Chr.), mężczyzny z obszaru dorzecza górnego Renu (z terenów dzisiejszych Niemiec, bądź Szwajcarii, ok. 2300 przed Chr.), czy też innego dorosłego mężczyzny z Bretanii. Na miejscu urządzano święta i uroczystości ówczesnej religii. Pomiędzy 26000 a 2400 r. przed Chr. odbywały się tu wielkie, rytualne uczty, w których mogło brać udział nawet cztery tysiące ludzi.

Obserwatorium astronomiczne
Świątynia Stonehenge była nie tylko miejscem kultu zmarłych, ale także obserwatorium astronomicznym, związanym z kalendarzem i ruchem ciał niebieskich. Ówczesna religia była silnie związana ze zjawiskami astronomicznymi, które ludzie mogli obserwować na nocnym niebie. Dokładne badania megalitycznej świątyni Stonehenge wykazały, że ludzie neolitu i epoki brązu dysponowali sporą wiedzą i umiejętnościami w zakresie budownictwa, geometrii, matematyki i astronomii.
Zjawiska astronomiczne, związane ze zmianami pór roku i terminami prac rolnych były dla ówczesnych ludzi niezwykle ważne. Okazuje się, że kromlech Stonehenge był ściśle związany z ruchami Słońca i Księżyca na sferze niebieskiej i ich pozycją w najważniejszych dniach roku. Oznacza to, że przynajmniej pewne elementy megalitu ustawiano na podstawie prowadzonych przez lata obserwacji astronomicznych. Dziś wiadomo już, że największym świętem w Stonehenge było przesilenie zimowe. To wtedy na równinie wokół megalitu zbierały się tłumy ludzi, by uczestniczyć w uroczystościach, po których zarzynano zwierzęta i przystępowano do wielkiej uczty. Jest prawdopodobne, że miejscowy kult wiązał się niestety z dokonywanymi od czasu do czasu ofiarami z ludzi. Budowniczowie Stonehenge dysponowali nie tylko umiejętnościami inżynieryjnymi i technicznymi.

Grób wojownika
Budowa Stonehenge przypadała na okres późnego neolitu i wczesnej epoki brązu, kiedy na Wyspach zaczęło się upowszechniać użycie metali. 2300 lat przed Chr. w Amesbury, w okolicach Stonehenge został pochowany wojownik należący do tej kultury. Zaopatrzono go w miedziane sztylety, groty strzał, płytkę łuczniczą, narzędzia krzemieniarskie i metalurgiczne, naczynia, a także złote ozdoby.
Analiza izotopowa szkliwa zębowego tego człowieka wskazuje, że nie pochodził on z Wyspy, ale był przybyszem z kontynentu. Przywędrował tu z regionu alpejskiego (najprawdopodobniej z terenów dzisiejszej Szwajcarii) i przyniósł ze sobą rozwinięte umiejętności metalurgiczne. Poszukiwał złóż i zarabiał na życie jako specjalista w zakresie metalurgii. Przybył z daleka i przywiózł ze sobą egzotyczne dobra, osiedlając się w Brytanii. Został pochowany w pobliżu jednego z najbardziej czczonych sanktuariów w kraju. Być może wziął udział w budowie wielkiego megalitu, choć ostatnio archeolodzy wątpią, czy tak rzeczywiście było.

Szymon Modzelewski