Święty Franciszek Ksawery w dziełach sztuki?

Święty Franciszek Ksawery w dziełach sztuki

To o nim piszą hagiografowie, że dzięki swojej apostolskiej gorliwości, ale i temperamentowi był człowiekiem z ognia. Nazywany apostołem Indii i patronujący katolickim misjom, św. Franciszek Ksawery był jednym z pierwszych towarzyszy św. Ignacego Loyoli i zarazem jednym z pierwszych jezuitów. W liturgii Kościoła katolickiego wspominany jest w szczególny sposób 3 grudnia.

Studiując na paryskiej Sorbonie, ten znany ze swoich intelektualnych zdolności młodzieniec nawet nie przypuszczał, przyzwyczajony do rozrywek i ich poszukujący, że stanie się kiedyś misjonarzem Indii, Cejlonu, Wietnamu i Japonii. Do upragnionych Chin nie zdołał jednak już dotrzeć. Wycieńczony chorobą i trudami misyjnej pracy odszedł do Boga na wyspie Sancjan.

Święty ze wzgórz Nawarry
Tuż za Pirenejami rozpościera się zachwycający swoim pięknem region Hiszpanii, Nawarra. To tutaj, na zamku w Javier, który prawie wcale nie zmienił się przez wieki swego istnienia, urodził się w 1506 roku św. Franciszek Ksawery de Jaso y Azpilicueta, ten, którego Bóg poprowadził przez Francję i Włochy ku Indiom. To właśnie w Indiach, w mieście Goa, spoczęło po mającej miejsce w 1552 roku śmierci św. Franciszka jego ciało, które zachowało się do dzisiaj w stanie nienaruszonym. Zatem św. Franciszek nawet po swoim wkroczeniu w wieczność nie opuścił tych, do których decyzją św. Ignacego Loyoli został posłany.
Po dotarciu pielgrzymim lub turystycznym szlakiem do zamku w Javier, zwiedzając tę wspaniałą budowlę, koniecznie zajrzyjmy do zamkowej, gotyckiej kaplicy. Z pewnością zaskoczy nas niespotykany nigdzie wyraz twarzy u wiszącego na krzyżu Zbawiciela, gdyż wyobrażony On został z rozjaśniającym oblicze uśmiechem. To przed tym krucyfiksem kilka wieków wcześniej modlił się św. Franciszek. Modlącego się w otoczeniu rodziny, kilkuletniego Franciszka przedstawił na mozaice z zamku anonimowy artysta. Jeszcze inna mozaika tego samego twórcy ukazuje chrzest św. Franciszka w pobliskim kościele oraz jego wyjazd w wieku dziewiętnastu lat na studia do paryskiej Sorbony. I dzisiaj możemy dotknąć chrzcielnicy, przy której ochrzczono św. Franciszka. Przed opuszczeniem Javier udajmy się na wznoszące się naprzeciwko zamku, pachnące w porze letniej lawendą wzgórze. Stojąc na tym wzgórzu,
św. Franciszek pożegnał się z rodzimym zamkiem, zanim wyruszył do Francji, nie przypuszczając, że już nigdy nie zobaczy Javier. Moment ten upamiętnia posąg ukazujący zapatrzonego w mury zamku, odzianego w jezuicką sutannę św. Franciszka.

Z Bogiem w sercu
Pochodzący z XVII wieku obraz z Muzeum Miasta Kolbe przedstawia św. Franciszka w jezuickiej sutannie, ze skrzyżowanymi na piersiach rękoma, z sercem gorejącym i z wyrastającym z tego serca krzyżem. Krzyż z adorowanym przez aniołki Zbawicielem wyobrażony został na tle otwartego, wypełnionego światłością nieba oraz na tle liter IHS. Przytrzymywane przez św. Franciszka serce gorejące mówi o jego wielkiej miłości do Boga, którą kierował się jako misjonarz, natomiast chrystogram IHS wskazuje na Jezusa Chrystusa jako Zbawiciela, przy czym połączony z trzema symbolizującymi śluby zakonne gwoździami jest emblematem Towarzystwa Jezusowego.
W ikonografii św. Franciszka pojawiają się także ci, do których przybył z Dobrą Nowiną. Przedstawiająca tego Świętego wraz z Azjatami rzeźba z mostu w Kłodzku jest kopią rzeźby ufundowanej w 1714 roku jako wotum za ocalenie przez św. Franciszka mieszkańców miasta od zarazy, któremu to miastu Święty ten patronował. O swej misyjnej działalności w Azji św. Franciszek w następujący sposób pisał w liście do swoich współbraci-jezuitów: „Tak wielkie są radości zesłane przez Boga, Pana naszego, pracującym tu nad nawróceniem pogan, że jeśli istnieje na świecie radość, to niewątpliwie jest nią właśnie ta”.

Wizje i cuda
Liczni artyści inspirowali się także mistycznymi wizjami i cudami św. Franciszka. Giovanni Battista Gaulli ukazał na swoim obrazie z około 1675 roku jedną z wizji, jakiej doświadczył święty z Nawarry. Spoczywając w sutannie i z krzyżem w rękach na wiązce słomy, św. Franciszek przygląda się licznym aniołom. To nadzwyczaj skromne posłanie niech nas nie dziwi; wystarczy wspomnieć za hagiografami, że zwykły kamień służył Świętemu jako poduszka pod głowę.
Jeden z najwybitniejszych malarzy baroku, niderlandzki artysta Peter Paul Rubens, przedstawił natomiast jeden z cudów dokonanych za przyczyną św. Franciszka na obrazie „Św. Franciszek wskrzesza zmarłego” z lat 1617-1618. Cud ma miejsce przed pogańską świątynią, w której możemy zobaczyć kamiennego bożka obalanego mocą Chrystusowego krzyża, trzymanego przez młodzieńczych aniołów, jak i dostrzec ogarniętych paniką, pogańskich kapłanów. Aniołom towarzyszy tronująca, kobieca alegoria Eucharystii z kielichem mszalnym w ręce. Poniżej zwraca naszą uwagę postać św. Franciszka, któremu towarzyszy inny jezuita. Naprzeciwko znajduje się wskrzeszony, patrzący na św. Franciszka mężczyzna. Niżej, na pierwszym planie, widzimy chorych, między innymi niewidomego mężczyznę i schorowane lub martwe dziecko na rękach zrozpaczonej matki.

Krab z krzyżem
Poza krzyżem, chrystogramem i gorejącym sercem pojawiają się w ikonografii św. Franciszka muszle, laska pielgrzymia, pochodnia oraz krab. Przytwierdzone niekiedy do sutanny ukazywanego także w komży i stule Świętego, muszle symbolizują wraz z pątniczą laską pielgrzymowanie i dziesięcioletnią pracę misyjną w Azji, natomiast pochodnia niesienie chrześcijaństwa pogańskim ludom. Jeśli chodzi o kraba legenda głosi, że chcąc uspokoić wzburzone morze, św. Franciszek zanurzył w jego falach krzyż, który następnie wyślizgnął się mu z rąk i wpadł w wodę. Święty zmartwił się tym, ale jego smutek nie trwał długo, ponieważ kiedy marynarze wyciągnęli z wody sieci, zobaczyli w nich kraba z krzyżem św. Franciszka w szczypcach. Zatem dzięki pośrednictwu popularnego skorupiaka Święty odzyskał swój krzyż, z którym wyruszył, by głosić nieznającym Jezusa Chrystusa Ewangelię.

Tekst Justyna Sprutta

Opisy do zdjęć:

1. Zamek w Javier Nawarra w Hiszpanii.

2. Chrzest św. Franciszka Ksawerego. Zamek w Javier

3. Św. Franciszek Ksawery w domowej kaplicy.

4. Franciszek Ksawery na wizerunku z Kobe.

5. B. G. Battista Galuki, wizja św. Franciszka Ksawerego.

6. P.P. Rubens, św. Franciszek Ksawery wskrzesza zmarłego.