Święta z charakterkiem

Święta z charakterkiem

Święta Hildegarda z Bingen nie pasowała do epoki, w jakiej przyszło jej żyć. Znana z powodu wybitnej wiedzy medycznej, stworzyła leki, które i dzisiaj budzą zdumienie swoją skutecznością. Zasłynęła też z dzieł pisanych i komponowanych. Zajmowała się także filozofią przyrody. O sobie samej skromnie mówiła, że jest „nieuczoną, zwykłą, ubożuchną kobietą”.

Ikonografia owej żyjącej w XI i XII wieku niemieckiej benedyktynki z Hesji, córki hrabiego Hildeberta Bermerzheim, jawi się jako niezwykle skromna. Wspominana przez Kościół 17 września Hildegarda czekała aż 785 lat swe wyniesienie na ołtarze. Co więcej, papież Benedykt XVI ogłosił ją Doktorem Kościoła. Święta, której przypisywano niekiedy nawet charyzmat uzdrawiania, nie miała łatwego, poddańczego charakteru, ponieważ między innymi w związku z nałożeniem intercyzy na klasztor w Rupertsbergu popadła w konflikt z administracją diecezji w Moguncji. Nadto, nie omieszkała krytykować rozwiązłość duchowieństwa i domagać się większego uznania dla roli kobiet. Jednym zdaniem: sięgała poza epokę średniowiecza.

Z pastorałem i piórem
Od ósmego roku życia począwszy Świętą Hildegardę połączył los z benedyktyńską rodziną zakonną. Powierzono ją pieczy benedyktynek w Disibodenberbu. Później, już jako benedyktynka przejęła po swej opiekunce, Świętej Judycie urząd ksieni. Jako że Święta Hildegarda zasłynęła również z fundacji klasztorów w Rupertsbergu i Eibingen, ukazuje się ją w sztuce między innymi z modelem świątyni lub klasztoru. Najczęściej tę Świętą przedstawia się jednak z piórem oraz ze zwojem bądź z księgą, i z pastorałem ksieni. Na trzynastowiecznej miniaturze, dzierżąc pastorał, zasiada, odziana w mnisze szaty, naprzeciwko pozostałych mniszek. Pióro, zwój lub księga świadczą o jej wielkim dorobku pisarskim.
Spośród atrybutów przypisanych Świętej Hildegardzie warto też wymienić lampę oliwną. Owa lampa symbolizuje cnoty i czystość serca, jakimi odznaczała się niemiecka Benedyktynka. Ponadto jest ona symbolem nieustającej modlitwy i czuwania. Na złożony przez Świętą zakonny ślub czystości wskazuje natomiast lilia. Warta dostrzeżenia w ikonografii Świętej Hildegardy jest także harfa jako symbolizująca komponowanie przez nią pieśni religijnych, stanowiących jedne z nielicznych, istniejących dzisiaj utworów muzycznych doby średniowiecza. Dziełem pisarskim Benedyktynki jest również chociażby moralitet „Zastęp cnót”, czyli najprawdopodobniej najstarszy, zachowany do współczesnych czasów dramat ukazujący walkę dobra ze złem. W związku z tym, iż Święta Hildegarda, poza przyrządzaniem lekarstw, opiekowała się chorymi, powiązano z nią też takie atrybuty jak naczynie w kształcie misy i kwitnące lub zasuszone zioła. Wspomniane naczynie nawiązuje do odwiedzin i pielęgnowania chorych w szpitalach, a zioła oznaczają, że Święta z Bingen parała się ziołolecznictwem i medycyną, uznana następnie za pierwszą niewiastę pośród lekarzy i przyrodników Niemiec.

Zapomniana mistyczka
Nie należy zapominać o tym, że Święta Hildegarda była zarówno wizjonerką, jak i wybitnym teologiem. Napisała między innymi komentarz do reguły Świętego Benedykta, ale nie tylko to dzieło wyszło spod jej pióra. Znane są bowiem, poza teologicznymi, jej pisma filozoficzne i przyrodnicze, w tym medyczne, z zakresu medycyny naturalnej i ziołolecznictwa. Opisując w pismach teologicznych swoje wizje, Hildegarda z Bingen zachęcała do duchowej odnowy.
Jednak, jako że pisma teologiczne nie powstałyby bez natchnienia Ducha Świętego, w ikonografii Świętej Hildegardy można natknąć się na gołębicę. Ptak ten jest i tutaj symbolem natchnień udzielanych przez trzecią Osobę Boską, dzięki którym niemiecka Benedyktynka doświadczała wewnętrznego światła jako źródło swej teologicznej wiedzy. Spisywała swoje wizje, do rozpowszechnienia których przyczynił się pośrednio wielki średniowieczny Święty Bernard z Clairvaux, założyciel zakonu cystersów. Wizje Świętej Hildegardy sprawiły, że po jej śmierci nazwano ją „Sybillą znad Renu”, czcząc jako chrześcijańską wyrocznię o atrybutach proroka. Benedyktynka doradzała, najczęściej korespondencyjnie, uczonym oraz dostojnikom kościelnym i świeckim, w tym papieżom i królom; spotkała się też z Fryderykiem I Barbarossą. Co więcej, udała się w podróż misyjną, co w średniowieczu było nieosiągalne dla mniszek, a także głosiła publiczne kazania między innymi w Moguncji, Würzburgu, Bambergu, Trewirze, Metzu i Kolonii, i wygłaszała w klasztorach wykłady. Następująco o Świętej Hildegardzie wypowiedział się papież Benedykt XVI 8 września 2010 roku: była „ważną postacią żeńską Średniowiecza, która wyróżniła się ze względu na duchową mądrość oraz świętość życia”, dopowiadając, że „mistyczne wizje Hildegardy przypominają wizje proroków Starego Testamentu”. Niekiedy też Święta Hildegarda widnieje jako Oranta, czyli modląca się z uniesionymi obiema rękoma. Ponadto bywa również przedstawiana w momencie, gdy spisuje w księdze wizję, która w formie kręgu może widnieć na wysokości jej serca. Co ważne, to właśnie jej jako jedynej kobiecie papież zezwolił na pisanie rozpraw teologicznych i zachęcił do uczynienia tego kroku.
Na naszym rodzimym gruncie Świętą Hildegardę z Bingen najczęściej kojarzy się ze skutecznymi zestawami ziół, a to przecież tylko jedno z jej wielu twórczych obliczy. Dostrzega się w niej ponadto patronkę chrześcijańskiego feminizmu, sztucznego języka esperanto, niebiańską opiekunkę językoznawców i naukowców. Z pewnością okazała się bardzo wybitną osobą w wielu dziedzinach jak na swoje czasy. To ona jako pierwsza kobieta w średniowieczu samodzielnie założyła klasztor żeński, bez męskiej pomocy. Ona też, jako pierwsza, całościowo opisała niemiecką florę i faunę. Nadto, była pierwszą i jedyną średniowieczną kompozytorką podpisaną imieniem. Stała się także pierwszą świętą, która pozostawiła po sobie autobiografię i pamiętniki. I co może najbardziej zdziwi, jako pierwsza kobieta zajęła się w pismach życiem seksualnym i ginekologią.

Justyna Sprutta

Justyna Sprutta