Świat znaków i symboli w celebracji liturgii

Zbawcze działanie Boga dokonuje się w liturgii poprzez znaki, czyli pod osłoną znaków. Dlatego mówimy, że liturgia jest „kosmosem” znaków. Wszystko w niej jest znakiem - symbolem. Znakowość liturgii obejmuje tak jej działanie zstępujące, jak i wstępujące. Znak to rzecz, osoba, działanie (czynność), poprzez którą człowiek dochodzi do poznania ukrytej rzeczywistości. Służy on jako droga poznania innej rzeczywistości. Dobrze to oddaje św. Augustyn: Aliud videtur, aliud intelligitur, czyli „co innego się widzi, co innego rozumie”. Każdy znak ujawnia rzeczywistość, odsłania ją i jednocześnie ukrywa ją. Znak prowadzi, prowokuje do odkrywania ukrytej w nim rzeczywistości, ponieważ sam jest bardziej dostrzegany niż rzeczywistość, na którą wskazuje. W liturgii znakami są sakramenty i sakramentalia, które swoje źródło czerpią w Jezusie. Chrystus jest najpełniejszym znakiem działania Boga w stosunku do człowieka. Jezus jako Pierwszy Sakrament przedłuża swoje działanie w Kościele, który w ten sposób także staje się znakiem – sakramentem. Źródła znaków liturgicznych należy szukać przede wszystkim w Biblii. Niektóre z nich mają swoje bezpośrednie pochodzenie od Jezusa (Eucharystia, chrzest), inne ukształtowała tradycja tworząca się przez życie w wierze i miłości Chrystusa w konkretnych sytuacjach kulturowych, politycznych i społecznych. Katechizm daje tu uzasadnienie stosowania znaków w liturgii. Najpierw stwierdza: „Celebracja sakramentalna jest utkana ze znaków i symboli. Zgodnie ze zbawczą Bożą pedagogią ich znaczenie zakorzenia się w dziele stworzenia i w ludzkiej kulturze, zostaje sprecyzowane w wydarzeniach Starego Przymierza i odsłania się w pełni w osobie i dziele Chrystusa” (1145). Następnie omówione są aspekty znaków: antropologiczno-kosmiczny, biblijny (znaki Przymierza), chrystologiczny i sakramentalny. Do świata znaków Katechizm zalicza także słowa, czynności, śpiew, muzykę i święte obrazy. Sięgając do tekstów biblijnych oraz do świadectw Tradycji chrześcijańskiego Wschodu, Katechizm uzasadnia rolę obrazów jako znaków w liturgii. Pośród znaków znajduje się także czas, czyli rzeczywistość roku liturgicznego, który jest rozwinięciem różnych aspektów jedynego Misterium Paschalnego. Podkreśla się, że cały czas Kościoła nacechowany jest dynamizmem Misterium Paschalnego, a czas liturgiczny jest ustawicznie „organizowany” przez celebrację tego Misterium, szczególnie w codziennej Eucharystii, w Dniu Pańskim oraz podczas Paschalnego Triduum. Z uświęceniem czasu wiąże się Liturgia Godzin. Misterium Chrystusa przenika i przemienia każdy dzień poprzez celebrację Liturgii Godzin, która rozciąga na poszczególne pory dnia uwielbienie i dziękczynienie oraz wspominanie tajemnic zbawienia. W tej części należy także pamiętać o miejscach celebracji. Podejmując ustalenia zawarte w Konstytucji o liturgii i Ogólnym wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego, Katechizm podaje pouczenia dotyczące piękna oraz funkcjonalności budowli sakralnych i poszczególnych elementów ich wyposażenia. Podkreśla się, że ta funkcjonalność nie może być pojmowana w sensie czysto użytkowym, ale musi być podporządkowana symbolicznej i pedagogicznej roli budowli. Pod osłoną znaków liturgia świętuje zbawienie człowieka i uwielbienie Boga. U podstaw liturgii jako święta leży zbawcze wydarzenie – zmartwychwstanie Chrystusa. To wydarzenie zbawcze w liturgii uobecnia się pod osłoną znaków. Świętować oznacza afirmować otaczającą rzeczywistość. W odniesieniu do liturgii będzie to pełna afirmacja dla rzeczywistości zbawienia, które w niej się aktualizuje. To zbawienie w liturgii staje się udziałem każdego człowieka „tu i teraz”. To świętowanie wyraża już sposób określania czynności liturgicznych jako celebracja, celebrowanie. 

ks. Dariusz Kwiatkowski