Św. Elred z Rievaulx (1110-1167)

Św. Elred z Rievaulx (1110-1167)

Przyjaźń jest jednym z najpiękniejszych doświadczeń jakie może spotkać człowieka. Księga Mądrości Syracha mówiąc o niej stwierdza, że: „Wierny przyjaciel potężną obroną, kto go znalazł, skarb znalazł”, a wielu autorów starożytnych, średniowiecznych, nowożytnych i nam współczesnych dociekało, czym ona jest i zastanawiało się, na czym polega jej piękno.

Święty Elred z Rievaulx, mnich i opat cysterski, którego dzięki gorliwości i umiejętności przemawiania do ludzi nazywano św. Bernardem Północy, na długie lata zapomniany, dzisiaj podziwiany jest przede wszystkim jako autor dzieła „Przyjaźń duchowa”. W utworze tym - inspirowanym Cyceronem i myślą św. Augustyna - zamieścił trzy dialogi z uczniami mówiące o tym, czym jest przyjaźń, w czym się przejawia, jakie są jej właściwości i owoce oraz w jaki sposób się ona kształtuje i jakie obowiązują w niej reguły. Słowa rozpoczynające ten utwór: „Oto jesteśmy ja i ty, i mam nadzieję, że jest między nami Chrystus”, ukazują, że przyjaźń ludzka jest istotnym elementem drogi ku Bogu. Bogu, który mogąc zaspokoić najgłębsze pragnienia, potrzeby i tęsknoty człowieka, posługuje się nierzadko drugim człowiekiem, aby przez niego objawiać swoją miłość.
Elred, urodził się w Hexham, w północnej Anglii. Pochodził ze szlachty anglosaskiej, z rodziny dziedzicznych księży katolickich (celibat był wtedy w Anglii dopiero wprowadzany). Uczył się najpierw w Hexham, a później w szkole katedralnej w Durham, prowadzonej przez przyjaciela ojca - mnicha benedyktyńskiego Wawrzyńca. W 1124 roku znalazł się na dworze króla Dawida I Szkockiego i tam, w towarzystwie syna królewskiego, poszerzał swoją wiedzę, ucząc się także zasad życia dworskiego. Po uzyskaniu pełnoletności mianowano go zarządcą szkockiego domu królewskiego, ale w 1134 roku zrezygnował z dobrze zapowiadającej się kariery politycznej i wstąpił do klasztoru cysterskiego w Rievaulx, w północnej Anglii. Po ukończeniu siedmioletniego nowicjatu przez rok był jego mistrzem i napisał wtedy - z inspiracji św. Bernarda - swoje pierwsze dzieło: „Zwierciadło miłości”, będące rodzajem przewodnika duchowego dla mnichów. Wtedy też uczestniczył w zakładaniu klasztoru filialnego Rievaulx w Revesby koło Lincoln, w którym w latach 1143-1147 był opatem. Potem powrócił do klasztoru w Rievaulx i aż do śmierci w 1167 roku był trzecim z kolei jego opatem.
Będąc człowiekiem wielkiej dyscypliny wewnętrznej, posiadającym też mądrość życiową i zdolności organizacyjne, przyczynił się do rozwoju zakonu cysterskiego na ziemi brytyjskiej. Jednocześnie jako osoba powszechnie szanowana, występował także w charakterze doradcy i mediatora w trudnych sprawach społecznych i politycznych dotyczących pogodzenia się zwaśnionych narodów: normandzkiego, szkockiego i angielskiego. Jednak jego działania związane z zabezpieczeniem interesów opactwa, ale także dotyczące Kościoła i kraju były przyczyną kierowanych pod jego adresem głosów krytyki mówiących, że zbyt chętnie oddaje się pracy poza wspólnotą zakonną. Swoją posługę opacką wykonywał on jednak rzetelnie, a wdrażana przez niego koncepcja przyjaźni jako drogi prowadzącej do Boga i panujący wśród zakonników duch modlitwy sprawiały, że pod jego zarządem opactwo w Rievaulx przeżywało okres swej największej świetności niespotykanej później w historii.
Ostatnie dziesięciolecie życia opata Elreda naznaczyła choroba, która na cztery lata przed śmiercią całkowicie go unieruchomiła. Jego biograf i sekretarz - Walter Daniel, opisał jak nieustannie oblegali go wówczas bracia zakonni oraz konwersi złaknieni jego przewodnictwa. Doceniając walory duchowe wielu z nich darzyło swego opata prawdziwą przyjaźnią, która jak u Elreda, także według C.S. Lewisa, XX-wiecznego pisarza i znawcy apologetyki chrześcijańskiej: „pochodzi od Boga, a kiedy jest dobra, Bóg przez tę przyjaźń owo piękno potęguje, tak aby z niego uczynić narzędzie nie tylko swojego objawienia, ale i tworzenia”.

Ks. Sławomir Kęszka