Relikwie św. Pawła

Relikwie św. Pawła

Hymn o miłości autorstwa św. Pawła z Tarsu uznawany jest za najwspanialsze dzieło, jakie napisano o miłości. Niestety żaden z jego manuskryptów nie zachował się. Odnaleziono natomiast szczątki uznawane za relikwie Apostoła Pogan.

Czasem myślę sobie, że gdybyśmy mieli dziś oryginalny rękopis św. Pawła, nazywanego Apostołem Pogan, byłby pewnie jedną z najbardziej finezyjnych relikwii w historii Kościoła. Żaden z jego manuskryptów nie zachował się do naszych czasów, natomiast w 2009 roku odnaleziono szczątki uznawane za relikwie Pawła z Tarsu, w miejscu, w którym według tradycji został pochowany.

Trofeum przy drodze do Ostii

Ponieważ w Nowym Testamencie nie znajdujemy najmniejszej nawet wzmianki, o męczeństwie św. Pawła (o śmierci apostoła Piotra również nie ma w nim ani słowa) oddajmy głos w tej sprawie pierwszemu historykowi Kościoła żyjącemu w IV stuleciu, Euzebiuszowi z Cezarei.
Neron na zagładę skazywał tylko to, co było najlepsze – zapisał Euzebiusz na kartach swej wiekopomnej Historii kościelnej. - Tak tedy ten, który znany jest jako pierwszy z najzaciętszych nieprzyjaciół Bożych, gotów był do zamordowania apostołów. Dzieje opowiadają, że w Rzymie za jego panowania, Paweł został ścięty, a Piotr przybity do krzyża. Wiadomość tę potwierdza nazwa cmentarzy rzymskich, które istnieją pod wezwaniem Piotra i Pawła. Świadczy również o tym, mąż kościelny, imieniem Gajus, żyjący za czasów Zefiryna, biskupa rzymskiego. W swej rozprawie przeciwko Proklosowi, głowie sekty kata frygijskiej, tak mówi o miejscach, w których złożono święte zwłoki wspomnianych apostołów: „Ja zaś, mogę pokazać trofea apostolskie. Wstąp na wzgórze Watykanu, albo idź na drogę do Ostii, a znajdziesz tam trofea tych, którzy ten Kościół założyli”.
Jak widzimy, nasz dziejopisarz z Cezarei nie pokusił się, niestety, o ustalenie szczegółów męczeństwa największych apostołów historii. Toteż by dowiedzieć się czegokolwiek o śmierci Pawła z Tarsu musimy sięgnąć do tradycji.

Ogród św. Lucyny

Tradycja, podobnie jak Euzebiusz z Cezarei, mówi, iż apostoł Paweł miał zginąć za panowania Nerona. W Wiecznym Mieście wybuchł wielki pożar. Zrozpaczony lud miasta winą za pożogę zaczął obarczać cesarza, ten zaś z obawy o swoją władzę i bezpieczeństwo, odpowiedzialność za pożar postanowił zrzucić na chrześcijan, a przede wszystkim na ich przywódców. Ta wersja wydarzeń pozostaje w sprzeczności z faktami dotyczącymi skazania na śmierć Pawła, o których sam wspomina w swoich listach apostolskich. Nie mniej – jak mówią dalej wczesnochrześcijańskie przekazy – Paweł i Piotr pojmani przez ludzi Nerona zostali zamordowani. Piotr zginął na krzyżu. Paweł, jako Żyd posiadający rzymskie obywatelstwo – został ścięty. Obywatela Rzymu bowiem, nie wolno było stracić w hańbiący sposób, a było nim m.in. ukrzyżowanie. Tradycja mówi, iż głowa Pawła, wypadając spod topora kata, odbiła się trzykrotnie o ziemię, a w z każdego, dotkniętego przez nią miejsca miało wytrysnąć źródło.

Ciało Świętego zostało pogrzebane – jak wskazuje Euzebiusz z Cezarei – przy Via Ostiense – czyli drodze do Ostii, na terenie będącym własnością - niektóre źródła podają, że ogrodem - św. Lucyny. (Miejsce to oddalone było od miejsca egzekucji o 3 kilometry. Jedno i drugie położone było wówczas poza granicami Rzymu.) Kim konkretnie była św. Lucyna, która według wczesnochrześcijańskich przekazów pochowała Pawła, trudno dziś ustalić. Wiadomo jednak, iż wkrótce po śmierci Pawła, sama również zginęła męczeńsko.

Konstantyn wznosi bazylikę

Nad grobem Świętego zbudowana została mała kapliczka, którą chrześcijanie otaczali kultem już od początku II wieku. Kiedy cesarz Konstantyn Wielki postanowił wznieść bazylikę poświęconą św. Piotrowi, chrześcijańskie elity Rzymu zaczęły domagać się podobnej świątyni dla Pawła z Tarsu. Zdaniem części historyków, Paweł był bliższy mentalnie ówczesnej rzymskiej „inteligencji” niż Piotr zakorzeniony greckiej tradycji intelektualnej. Tak więc Konstantyn wzniósł dwie bazyliki. Jedną nad grobem Piotra, a drugą wokół miejsca pochówku Pawła. Istnieje ona do dziś i znana jest jako Bazylika Świętego Pawła za Murami.

Relikwie Apostoła Pogan

Choć przez kilkanaście stuleci chrześcijanie z całego świata pielgrzymowali do Bazyliki św. Pawła za Murami – jako do miejsca jego pogrzebu – nikt nie był w stanie zagwarantować, iż w jego domniemanym grobie (którego również nikt dokładnie nie potrafił zlokalizować) naprawdę spoczywają jakiekolwiek szczątki ludzkie. W XIX wieku kronikarze bazyliki odnotowali, iż na terenie świątyni znaleziono sarkofagową płytę z napisem PAOLO APOSTOLO MART(YRI) znaczącym tyle co: „Apostołowi Pawłowi Męczennikowi”, jednakże dopiero w 2008 roku archeolodzy odkryli w jej pobliżu zagadkowy grobowiec. Jego badania rozpoczęto niemal natychmiast. W ścianie grobowca badacze wywiercili niewielki otwór, przez który wsunęli specjalistyczną sondę do pobrania próbek kości, tkanin oraz innych materiałów mających potwierdzić – lub zaprzeczyć – starożytnemu kultowi relikwii. Uczeni nie zdradzili laboratoriom, którym przekazali pobrane próbki do analizy, miejsca z którego je pobrali.

Specjaliści badający przekazane próbki zidentyfikowali wśród nich m.in. szczątki kosztownego lnianego płótna, barwionego na purpurowo oraz laminowanego złotem. Niewielkie fragmenty kostne natomiast poddano datowaniu metodą izotopu węgla. Wyniki datacji wskazały iż szczątki kości należały do człowieka żyjącego w I bądź II stuleciu po Chrystusie. I choć określenie momentu męczeństwa św. Pawła wciąż budzi kontrowersje – oscyluje bowiem między 64 a 67 rokiem – z pewnością pokrywa się z wynikami datowania znalezionych w grobowcu szczątków. I choć nikt dziś nie może jednoznacznie orzec, iż kości z Bazyliki Świętego Pawła za Murami, są kośćmi Apostoła Narodów, to wyniki opisanych powyżej badań wysoce to domniemanie uprawdopodabniają. Zwłaszcza, że nie istnieją żadne inne przekazy dotyczące pochówku Pawła z Tarsu.
Papież Benedykt XVI, ogłosił wiadomość o odkryciu grobowca i efektach specjalistycznych badań pobranych z niego szczątków, w wigilię święta apostołów Piotra i Pawła 2009 roku. Dodam, iż był to ostatni dzień obchodów Roku Świętego Pawła.

Łańcuchy św. Pawła

Do dzisiejszych czasów – podobnie jak w przypadku św. Piotra – zachował się również łańcuch, którym skuty był św. Paweł w trakcie rzymskiego uwięzienia. Nie znamy dokładnie roku aresztowania Apostoła ani też długości okresu, w którym przebywał on w rzymskim więzieniu. Historycy nie są zgodni, czy Paweł został osadzony w więzieniu już w 61 roku, czy dopiero w 63. Wiadomo jedynie, iż łańcuch dotykał ciała Świętego, przez cały czas trwania jego procesu sądowego.

Jak podaje tradycja, jednym z pierwszych świadków kultu relikwii był św. Jan Chryzostom. Relikwia pawłowego łańcucha przechowywana była jeszcze trzy lata temu, w Opactwie Benedyktyńskim za Murami i każdego roku, w uroczystość liturgiczną 29 czerwca, noszona w uroczystej procesji. Z okazji rozpoczęcia Roku Świętego Pawła w czerwcu 2008 roku, relikwiarz z łańcuchem został wystawiony w Bazylice Świętego Pawła za Murami, tuż nad grobem Apostoła. ■

Tekst Aleksandra Polewska-Wianecka