Przez ocean do Nowego Świata, cz. 2

Przez ocean do Nowego Świata, cz. 2

Najlepiej udokumentowana jest obecność Wikingów w Nowym Świecie i ich dalekie podróże po Oceanie Atlantyckim. Poświadczają ją nie tylko skandynawskie sagi - „Saga o Eryku Rudym”, „Saga o Grenlandczykach”, ale przede wszystkim odkrycia archeologiczne w Ameryce Północnej. 

Już kilka lat po skolonizowaniu Grenlandii norwescy Wikingowie zaczęli wypływać dalej na zachód. Około 1000 roku po Chrystusie Leif Eriksson wyruszył na wyprawę w poszukiwaniu ziemi dostrzeżonej na dalekim zachodzie przez innego żeglarza, Bjarniego. Najpierw dotarł do skalistego wybrzeża, częściowo pokrytego lodem i nazwał ten obszar Krajem Kamieni (Helluland). Było to najprawdopodobniej wybrzeże Ziemi Baffina.

Kraj Wina

Leif płynął dalej na południe i wylądował na wybrzeżu płaskiej, zalesionej krainy, której nadał nazwę Markland (Kraj Lasów). Kiedy odkrywcy pożeglowali jeszcze dalej na południe, napotkali półwysep wyrastający ze stałego lądu. Tu klimat był dużo łagodniejszy niż na północy, rzeki wpadające do morza obfitowały w łososie, a na lądzie rosły drzewa owocowe. Ten piękny kraj Leif nazwał Winlandem (Krajem Wina lub Krajem Łąk).

Nie jest pewne, którą część kontynentu północnoamerykańskiego nazwał w ten sposób. Najprawdopodobniej chodzi tu o Nową Funlandię i okolice ujścia Rzeki Świętego Wawrzyńca. W każdym razie Normanowie nie dotarli dalej na południe, niż do Cape Cod, obecnie na terenie stanu Maine w USA, gdzie przebiega południowa granica występowania łososia. Wikingowie podjęli próbę kolonizacji nowo odkrytych ziem. Około roku 1000 założyli na Nowej Funlandii osadę L’Anse aux Meadows, której pozostałości odkryło w 1960 roku małżeństwo norweskich archeologów Helge i Anne Ingstad. Nad potokiem Black Duck Brook wpadającym do Zatoki Epaves Normanowie zbudowali osiedle, które mogło zamieszkiwać około 90 osób. Było ono zamieszkiwane w latach 1000-1020 po Chrystusie, co udało się stwierdzić na podstawie datowania radiowęglowego. Domy zabudowano z drewna i torfu na kamiennych fundamentach. Były one bardzo podobne do wikińskich domostw z Islandii.

Pierwszy wytop żelaza

Osadnicy założyli tu piec do wytopu żelaza z rudy darniowej, kuźnię i warsztat szkutniczy. Żyli z polowania, rybołówstwa i zbieractwa, osada nie miała charakteru rolniczego. Po raz pierwszy w Ameryce Północnej, prawie 500 lat przed przybyciem Krzysztofa Kolumba wytapiano i obrabiano tu żelazo. Odpadki z produkcji żelaza i odpady szkutnicze były rozrzucone po całej osadzie. Większość znalezionych tu przedmiotów jest pochodzenia skandynawskiego i islandzkiego.

Zwraca uwagę fakt, że w L’Anse aux Meadows znaleziono trzy orzechy szare i obrobiony kawałek drewna orzechowego (Juglans cinerea). To drzewo nie występuje na Nowej Funlandii, ale daleko na południe, w Nowej Anglii. Prawdopodobnie nowofounlandzka osada była bazą wypadową dla normańskich rejsów na południe. W miejscowości Goddard’s Point na brzegu Zatoki Penobscot w amerykańskim stanie Maine znaleziono na stanowisku archeologicznym związanym z rdzenną indiańską ludnością, monetę norweskiego króla Olafa Kyrre z lat 1067-1093. Moneta dotarła do Indian najprawdopodobniej drogą pośrednią, poprzez handlarzy eskimoskich. Wikingowie z Grenlandii wyprawiali się na Półwysep Labrador, gdzie pozyskiwali drewno i prowadzili wymianę handlową z Inuitami jeszcze w XIV wieku. Stąd moneta norweska mogła trafić w ręce Eskimosów, którzy w ramach wymiany przekazali ją plemionom indiańskim nad Zatoką Penobscot. „Roczniki Islandzkie” i inne źródła podają także informacje o spotkaniach nordyckich żeglarzy z tubylcami, zwanymi Skraelingami. Byli to rdzenni mieszkańcy Ameryki Północnej, Inuici i Indianie. Krótkotrwała normańska kolonizacja Ameryki jest więc faktem historycznym.

Koralik i sprzączka

Miejscem dawnych kontaktów Indian północnoamerykańskich z mieszkańcami Starego Świata okazała się Alaska. Około 8000 lat przed Chr., już po otwarciu Cieśniny Beringia i likwidacji pomostu lądowego, z Azji przybyła do Ameryki kolejna fala plemion. Byli to przodkowie ludów Na-Dene, zamieszkujących głównie (choć nie tylko) północno-zachodnią część Ameryki Północnej. A 4000 lat przed Chr. do Nowego Świata przybyli z Azji przodkowie Eskimosów (Imuitów), którzy skolonizowali obszary arktyczne. Niedawno okazało się, że kontakty poprzez Cieśninę Beringa, północny Pacyfik i obszary arktyczne były bardzo częste.

Na stanowisku Rising Whale Site na Przylądku Espenberg na Alasce archeolodzy odkryli pozostałości domu z X wieku po Chr., a w jego wnętrzu brązowe przedmioty z około 600 roku po Chr. Zostały one wykonane w Chinach, Korei, bądź w Jakucji na Syberii. Obsydianowe narzędzia odkryte w tej chacie zostały wykonane z obsydianu wydobytego w dolinie rzeki Anadyr na obszarze Rosji. Analizy metalograficzne metalowych artefaktów z Półwyspu Sewarda wykazały, że w tzw. późnym okresie prehistorycznym (1100-1300 po Chr.) na Alaskę napływały wyroby metalowe z Eurazji wykonane z zaawansowanych technologicznie stopów miedzi zawierających ołów i cynę, wytworzone z pomocą ówczesnych przemysłowych metod produkcji. Jedna ze znalezionych tu sprzączek do złudzenia przypomina chińskie sprzączki i elementy uprzęży sprzed I wieku po Chr. W średniowieczu, a zapewne także wcześniej, funkcjonowały szlaki handlowe łączące Alaskę z Azją i przebiegające przez Cieśninę Beringa.

Średniowieczne źródła chińskie („Dziennik T’oung Pao”) wspominają, że popyt na kły narwala i morsa w Chinach był równie wielki, a może nawet większy niż w Europie. Chińczycy sprowadzali te poszukiwane towary z północy, z Syberii i Alaski. Tubylcy z Alaski nosili takie same zbroje z kościanych płytek, co rdzenni mieszkańcy Syberii. Amerykański antropolog i specjalista w zakresie kultur prehistorycznych H. Cory Cooper komentując odkrycia z Półwyspu Sewarda i Przylądka Esenberg powiedział: „Wierzymy, że te stopy zostały wyprodukowane gdzieś w Eurazji i były sprzedawane na Syberii, a następnie przewożone przez Cieśninę Beringa do przodków Eskimosów na Alasce, znanych również jako kultura Thule. Lokalnie dostępne metale w Arktyce, takie jak miedź i ruda darniowa oraz żelazo meteorytowe były używane przez starożytnych Eskimosów do produkcji narzędzi i pełniły niekiedy rolę wyznacznika statusu społecznego. Dwa takie przedmioty znalezione przedmioty na Przylądku Espenberg - koralik i sprzączka - są artefaktami z brązu ołowiowego. Oba pochodzą z domu z późnego okresu prehistorycznego, około 1100-1300 roku po Chr., przed nawiązaniem stałych kontaktów z Europejczykami pod koniec XVIII wieku”.

W ostatnich latach znaleziono więcej dowodów wskazujących na możliwość kontaktów mieszkańców prekolumbijskich z Azją. Badania genomu populacji południowoamerykańskich Indian wykazały obecność azjatyckiej haplogrupy C3*, która może wskazywać na migrację z kontynentu azjatyckiego do Ekwadoru około 4000 lat przed Chr., gdzie stwierdzono największe nasilenie występowania tej haplogrupy poza wschodnią Azją. Spora grupa osadników mogła tu napłynąć z Azji drogą morską, poprzez Ocean Spokojny. Ich migracje objęła głównie pacyficzne wybrzeże Ekwadoru.

Tekst Szymon Modzelewski