Prymas i Paweł VI (I)

Prymas i Paweł VI (I)

Za pontyfikatu Pawła VI Prymas Tysiąclecia wielokrotnie zdawał się znajdować w prawdziwym oku cyklonu, będąc obiektem manipulacji rządu, napaści peerelowskich mediów i służb oraz krytyki ze strony urzędników rzymskich dykasterii. Wytrzymał wszystko dzięki cierpliwości, rozwadze, męstwu i z pewnością opiece Matki Kościoła, której zawierzył siebie.

Z Ojcem Świętym rozmawiał nieustannie, serdecznie i z szacunkiem, a zarazem z mocnym przekonaniem co do swoich racji. Historia rychło pokazała, jak bardzo miał słuszność, jak ogromnie mądrym był człowiekiem i pasterzem.
W kazaniu wygłoszonym w archikatedrze warszawskiej po śmierci Pawła VI, 10 sierpnia 1978 roku, kard. Stefan Wyszyński wspominał moment wyboru tego papieża podczas konklawe 15 lat wcześniej: ,,Ponieważ wtedy w konklawe zajmowałem bardzo bliskie miejsce, wobec elekta czwarte, właśnie odmawiałem nieszpory o Sercu Pana Jezusa, bo to była wigilia tej uroczystości. W brewiarzu znalazłem antyfonę pierwszą, która po łacinie tak brzmi: suavi iugo tuo dominare in medio inimicorum tuorum – co znaczy: łagodnym jarzmem władaj w pośrodku twoich nieprzyjaciół. Elekt mógł być w tym momencie bardzo zatroskany, przeczytał ten tekst, skłonił głowę i powiada: zobaczymy później. Odszedłem. Przyszła komisja prezydialna konklawe i odczytała sprawozdanie z wyników wyboru. Padło pytanie: czy przyjmujesz wybór? Skłonił głowę. - Jakie sobie wybierasz imię? - Paweł. Sądzę, najmilsi, że ten nowy Paweł (…) zrozumiał czasy, (zrozumiał) że w Kościele się dopełnia coś niezwykłego”.

Burzliwy pontyfikat wrażliwego papieża
Nieco wcześniej Prymas Polski próbował podsumowywać zakończony co dopiero pontyfikat: ,,Bo okres pontyfikatu papieża Pawła VI był niesłychanie trudny, można powiedzieć przełomowy. Ale to był przełom, który orał niwę Bożą błyskawicami nowych świateł i piorunami, od których zda się wszystko trzęsło się w posadach. Sam Sobór, jego prace, synody posoborowe, głębokie, narastające sprzeciwy przeciwko Kościołowi i jego pracy na rzecz Pacem in terris i Humanae vitae, obrony pokoju i obrony godności człowieka, wszystko było kontestowane” (tekst oryginalny). Natomiast w listopadzie 1978 roku na spotkaniu Rady Głównej Episkopatu Polski kardynał Wyszyński oceniał: ,,Paweł VI - to osobowość uważna, refleksyjna i serdeczna. Można było rozmawiać z nim konstruktywnie. Miał dużo zaufania do Episkopatu i Prymasa Polski. Miał trudności psychiczne, dlatego nosił się
z zamiarem ustąpienia. Prymas Polski go umacniał i pocieszał – wyrażał mu za to wdzięczność i sympatię”.
Relacje Prymasa z papieżem Pawłem istotnie były serdeczne, nacechowane wzajemnym szacunkiem i uznaniem, a jednocześnie nie pozbawione napięć. Ojciec Święty nieustannie podkreślał zasługi Kościoła w Polsce i jego głównego pasterza, a zarazem, nie zgadzając się ze stanowiskiem kardynała, uważał, że należy konsekwentnie realizować politykę dialogu z komunistycznym reżimem. Na splątanie odniesień między papieżem a Prymasem wpływało postępowanie specjalnych wysłanników Stolicy Apostolskiej do Warszawy, abp. Agostino Casarolego, a następnie abp. Luigi Poggiego. Prymas wyznał to biskupom podczas wspomnianego spotkania: ,,Stosunki popsuły się wtedy, gdy abp Poggi zaczął przyjeżdżać do Polski. Urwały się wtedy kontakty z Kongregacjami i Sekretariatem Episkopatu. W ostatnich czasach było bardzo ciężko”.

Anonimy i prowokacje PRL-owskich służb
Niezwykle trudny był też dla Prymasa Polski początek pontyfikatu Pawła VI i rozgrywki toczone wokół osoby Kardynała w trakcie II sesji Soboru. Jesienią 1963 roku MSW na zlecenie Zenona Kliszki przygotowało antyprymasowską prowokację w postaci dokumentu zatytułowanego ,,Memoriał o niektórych aspektach kultu maryjnego w Polsce”. Opracowanie, które powstało przy zaangażowaniu wielu profesjonalnych teologów, a zarazem współpracowników komunistycznych służb specjalnych zarzucało Prymasowi, jak można się domyślić, przesadę, bigoterię, promocję skrajnych jakoby i wybujałych form kultu maryjnego, wręcz balansowanie na krawędzi herezji. Tekst przetłumaczony został na kilka języków zachodnich.
Rezydentura peerelowskiego wywiadu w Rzymie zadbała, aby dotarł on do wpływowych uczestników Soboru,
a także 23 biskupów polskich. W rezultacie Prymas nie uniknął kłopotliwych pytań i, jak relacjonowali z Rzymu agenci wywiadu, skarżył się, że nigdy nie miał jeszcze podobnie ciężkiego okresu. Jakby tego było mało, nielojalni polscy katolicy z szeregów środowisk koncesjonowanych przez partię (PAX, Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne, Kluby Inteligencji Katolickiej) jeździli wówczas do Rzymu i obwiniając Prymasa Polski o zły stan relacji Kościoła z państwem, niedwuznacznie domagali się jego odwołania, a przynajmniej znaczącej interwencji papieża. Kard. Wyszyński czuł się tym przygnębiony i, albo biorąc pod uwagę własną rezygnację albo też faktycznie licząc się z negatywną oceną swej działalności przez Stolicę Apostolską, w trakcie audiencji u Pawła VI 2 grudnia 1963 roku zaproponował papieżowi trzech kandydatów na swoje miejsce. Byli to biskupi Bronisław Dąbrowski, Jerzy Modzelewski i Jerzy Stroba.
Ojciec Święty nie przyjął tej swoistej deklaracji możliwego ustąpienia, niemniej ze strony komunistycznej bezpieki zabiegi zmierzające do dyskredytacji Prymasa i odwołania go przez Pawła VI podejmowane były jeszcze bardzo długo. Na przykład w listopadzie 1969 roku anonimowy autor zwracał się do papieża z prośbą, aby wyznaczył nowego Prymasa, takiego, który szedłby drogą wskazań Soboru i umiał prowadzić Kościół w państwie ludowym. Inni wierni ,,zatroskani” o Kościół w Polsce apelowali do Pawła VI, aby Prymas Wyszyński nie wracał z Rzymu, ale został tam i ,,pod okiem” papieża był ,,wychowywany w jego duchu”. Kardynał był nękany w powyższy sposób właściwie do połowy lat 70. Swoje dokładali intelektualiści ze zasłużonego skądinąd kręgu ,,Znaku”, Stanisław Stomma et consortes. Stomma był autorem wybitnie nielojalnej wobec Prymasa tzw. opinii, samowolnie przygotowanej i błędnej merytorycznie analizy stosunków państwo - Kościół, którą bez wiedzy i woli Kardynała przywiózł do Rzymu w czasie II sesji Soboru. Zręcznie zadbano, by dokument trafił do watykańskiego Sekretariatu Stanu. Po latach Stomma żałował swych poczynań, ale on i jego koledzy przysporzyli wielu kłopotów wielkiemu Prymasowi Polski, od którego mogliby się dużo nauczyć, ale od którego, niestety, uważali się za mądrzejszych.

Ks. Piotr Jaroszkiewicz