Polski krzew różańcowy

Polski krzew różańcowy 

Kiedyś z gałązek i kwiatów kłokoczki przygotowywano wiązanki i wianki, które święcono w oktawie Bożego Ciała. Natomiast z jej nasion oprócz grzechotek robiono różańce.

Kłokoczka południowa (Staphylea pinnata) jest jedynym przedstawicielem rodziny kłokoczkowatych (Staphyleaceae) w naszym kraju. Spotykana jest raczej w południowej Europie (najliczniej w Bułgarii, Rumunii i na Węgrzech), a w Polsce osiąga swą północną granicę zasięgu i na naturalnych stanowiskach jest objęta ochroną prawną. Ten oryginalny liściasty krzew o kaskadowym pokroju dorasta do 2–4 m wysokości. Małe, białe do kremowych, czasem różowe, dzwonkowate kwiaty pojawiają się na roślinie od maja do czerwca.
Owocem jest dekoracyjna, rozdęta 2–3 komorowa torebka o długości ok. 4 cm. Kształt torebki jest najczęściej kulisty, niekiedy sercowaty. W torebce znajduje się kilka twardych jasnobrązowych nasion. Dojrzewają one od września do listopada. Są jadalne, a w smaku przypominają pistacje. Jadalne są również kwiaty – na surowo lub można je marynować. Świeże kwiaty mają maślany posmak, aczkolwiek niektórym ten smak przypomina świeże ogórki konserwowe.

Kłokoczka uważana była za święty krzew Słowian, Germanów i Celtów. Sadzono ją na kurhanach i grobach. Wierzono, że ma magiczną moc odstraszania duchów, upiorów i demonów. U wielu plemion grzechotki zrobione z nasion kłokoczki uważane były za amulety chroniące ich posiadaczy. Podobno istniał też ludowy przesąd, że zjedzenie kwiatu kłokoczki zjednuje miłość ukochanej osoby. Wiara w nadprzyrodzone właściwości kłokoczki przeniknęła do świata chrześcijańskiego. Młode pędy kłokoczki wplatano do palm wielkanocnych, wykorzystywano też jej gałązki i kwiaty do wiązanek i wianków święconych w oktawie Bożego Ciała. Z drewna kłokoczki robiono krzyżyki, które wieszano w domu albo wbijano w narożniki pól, co miało chronić plony przed klęskami. Z nasion kłokoczki oprócz grzechotek robiono też różańce (paciorki), dlatego jest nazywana „krzewem różańcowym”.

Ponadto twarde drewno tego gatunku wykorzystywano do produkcji drobnych sprzętów domowych, a z nasion kłokoczki wytłaczano olej stosowany do oświetlania domostw. Chociaż obecnie nie jest szeroko stosowana w medycynie, w niektórych rejonach roślina bywa używana do przygotowywania naparów z kory lub kwiatów, które działają przeciwzapalnie. Ze względu na ładny wygląd kwiatów i owoców, kłokoczka południowa jest dość oryginalnym krzewem ozdobnym. Jest ceniona zarówno za walory dekoracyjne, jak i stosunkowo łatwą uprawę. Można ją uprawiać w przydomowych ogrodach, gdzie dodaje uroku i jest ceniona przez miłośników ogrodnictwa. 

tekst i zdjęcie Tomasz Dymny