Okaż, że jesteś Matką - Chełmno, sanktuaria świata

Okaż, że jesteś Matką

Od dawna na początku lipca przybywa tu wiele pielgrzymek. Związane jest to z przywilejem papieskim nadanym już w XVIII wieku.

Chełmno należy do diecezji toruńskiej i położone jest nad Wisłą. W X wieku istniał tu gród, a od 1230 roku stał się on jedną z głównych siedzib krzyżackich. Oni nadali osadzie prawa miejskie. W 1466 roku miasto znalazło się w granicach państwa polskiego. To właśnie tutaj, w XIII-wiecznej farze Wniebowzięcia NMP, króluje Matka Boża Bolesna, zwana też Matką Bożą Chełmińską. Na obrazie Maryja przedstawiona została w pozycji siedzącej, z twarzą skierowaną w prawo. Jej ręce są wzniesione ku niebu, a prawą pierś przebija miecz. Matka Boża ubrana jest w szkarłatną suknię, a szyję osłania jej biała chusta. Na kolanach Maryi leży martwy Jezus, którego lewa ręka ułożona jest wzdłuż ciała, a prawa zwisa swobodnie. Kwadratowy obraz o boku 115 centymetrów został namalowany na drewnie.

W Bramie Grudziądzkiej
Wiadomo na pewno, że w 1647 roku uznawany za cudowny wizerunek Maryi i jej Syna umieszczony był na Bramie Grubińskiej, obecnie nazywanej Grudziądzką. Prawdopodobnie znajdował się on na szczycie wschodnim, ponad przejazdem Bramy. Dwa lata później proboszcz chełmiński ks. kanonik Jan Schmak podjął decyzję, by przenieść obraz do kościoła farnego. Nadal jednak modlono się w tym miejscu. Postanowiono też o rozbudowie, której fundatorami zostali Olbrycht i Teresa Czerscy. W niszy na nowym frontonie umieszczono rzeźbę Piety, nawiązując do cudownego wizerunku. W XVIII wieku w kaplicy umieszczono barokowy ołtarz z wizerunkiem Matki Bożej Bolesnej, potem kopię wizerunku z fary wykonaną w 1724 roku przez malarza Szymankiewicza. W tym samym roku na Bramie zawisł dzwon odlany przez toruńskiego ludwisarza Fryderyka Becka. Niestety w czasie II wojny światowej decyzją niemieckich władz kaplica stała się siedzibą Hitlerjugend i dotychczasowe wyposażenie zostało zniszczone. Udało się uratować tylko obraz Matki Bożej namalowany przez Antoniego Piotrowicza, to on w XX wieku zastąpił wizerunek wykonany przez Szymankiewicza. Została także rozbita Pieta ze szczytu Bramy, a wnęka zamurowana. Po wojnie kaplicę starano się ponownie wyposażyć i powrócił do niej obraz z wizerunkiem Matki Bożej z 1724 roku. Teraz, jak przed wiekami, w lipcowy odpust w kaplicy odprawiane są tu dwie Msze św. Przybywających wita umieszczona na Bramie Grudziądzkiej suplikacja: Monstra Te esse Matrem (Okaż, że jesteś Matką).

Bolesna Matko
O początkach kultu Matki Bożej w tym miejscu wiadomo niewiele, prawdopodobnie ma on średniowieczne korzenie. Być może wizerunek znajdował się najpierw przy cudownym źródle u stóp murów obronnych, gdzie powstała kaplica. Szczególny rozwój kultu maryjnego nastąpił po przeniesieniu w 1649 roku wizerunku Matki Bożej Bolesnej z Bramy Grudziądzkiej do kaplicy w farze. Przeniesienie obrazu związane było m.in. z cudownym uzdrowieniem Księdza Proboszcza i jego troską o bezpieczeństwo wizerunku. W 1685 roku obraz przyozdobiono sukienką, a w 1754 roku koronowano.
Szczególnym znakiem kultu Maryi są też wota, w sumie zachowało się ich około 300, ofiarowane przez pątników jako podziękowanie za otrzymane łaski. Wśród nich jest barokowy ołtarz i ramy dla cudownego obrazu ofiarowane w 1699 roku przez starostę Mikołaja Marszewskiego, Na jednym z wotów zapisano: „Antoni Siennicki. Paraliżem zarażony w Twoją opiekę się oddawszy, jestem pocieszony. 1752”. Pisząc o czci oddawanej Maryi wielu wspomina też o pieśniach śpiewanych przez pielgrzymów.

Maryja i św. Walenty
Uroczystości odpustowe ku czci Matki Bożej Bolesnej odbywają się w sanktuarium 1 i 2 lipca i związane są ze świętem Nawiedzenia NMP, chociaż w kalendarzu liturgicznym zostało ono przeniesione na 31 maja. Obchody zaczynają się 1 lipca Mszą św. w kaplicy Objawienia NMP w Bramie i procesją z fary do kaplicy nazywanej Studzienką, gdzie objawieniu Matki Bożej miał towarzyszyć cud uzdrowienia niewidomego chłopca, który przemył oczy wodą z płynącego tu źródełka. Z 1 na 2 lipca w mieście odbywa się procesja różańcowa, potem nabożeństwa celebrowane są w farze, Bramie i kaplicy zwanej Studzienką. Sumie odpustowej w farze przewodniczą biskupi. Odpusty obchodzone są tu również w uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny 15 sierpnia i w święto Najświętszej Maryi Panny Bolesnej 15 września.
W farze czczony jest również św. Walenty. Chełmno nazywane jest nawet miastem zakochanych. Relikwie, cząstki głowy Świętego przechowywane są w relikwiarzu wykonanym w 1630 roku z polecenia Jadwigi z Czarnków Działyńskiej. Umieszczony on został w ołtarzu przy ołtarzu głównym, rozdzielając nawę główną od południowej. Obraz w ołtarzu przedstawia ścięcie św. Walentego, według tradycji miał on być namalowany w Rzymie, lecz brak jest na to dowodów. Zresztą to już zupełnie inna historia.

Tekst Renata Jurowicz