Obowiązki rodzinne a wydziedziczenie

Obowiązki rodzinne a wydziedziczenie

Czy niedopełnianie obowiązków rodzinnych może być przyczyną wydziedziczenia? Testament to najpowszechniejszy sposób, w którym spadkodawca decyduje jeszcze za życia kogo i jak obdaruje swoim majątkiem na wypadek śmierci. I tak na przykład, jeżeli jeden z małżonków wskazuje w testamencie na spadkobiercę wyłącznie drugiego z małżonków, z pominięciem swoich dzieci, nie oznacza to jeszcze, że dzieci te będą pozbawione udziału w spadku po swoim ojcu. W takim przypadku dzieci spadkodawcy będą miały prawo do zachowku. Oznacza to, że ich udział w spadku nie będzie tak duży jak wskazuje to ustawa i wynosi w przypadku spadkobierców pełnoletnich połowę tego, co przypadłoby im w drodze spadkobrania z ustawy, a w przypadku małoletnich spadkobierców – dwie trzecie. Aby jednak dzieci spadkodawcy były całkowicie wyłączone od spadkobrania, należy je pozbawić prawa do zachowku. Oznacza to wydziedziczenie. Może ono dotyczyć zstępnych (dzieci, wnuków, prawnuków), małżonka oraz rodziców. Wydziedziczyć nie można jednak zawsze, lecz muszą zaistnieć jasno określone okoliczności, których wystąpienie daje prawo spadkodawcy do pozbawienia prawa do zachowku.

Prawo spadkowe dopuszcza trzy podstawy wydziedziczenia, a jedną z nich jest uporczywie nie dopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (art. 1008 pkt 3 k.c.). Co ważne, przesłanka ta zachodzi jedynie wtedy, gdy wina za zerwanie kontaktów rodzinnych i ustanie więzi uczuciowej ponosi wyłącznie spadkobierca – a w omawianym przykładzie dziecko spadkodawcy. Postawa taka musi ponadto mieć charakter uporczywy, tj. długotrwały i powtarzalny oraz musi być sprzeczna z wolą i oczekiwaniami spadkodawcy. Może to być sytuacja zerwania jakiegokolwiek kontaktu dziecka z rodzicem, nie interesowania się jego zdrowiem, życiem i nie udzielaniem wsparcia pomimo, że rodzic tego się domaga i oczekuje, co okazuje np. przez próby nawiązania kontaktu z dzieckiem. „Jeżeli jednak także spadkodawca wyrażał swoim zachowaniem wolę zerwania kontaktów z rodziną i brak chęci nawiązania tych kontaktów, nie może on później wydziedziczyć z powodu braku więzów rodzinnych. Odpowiada to przyjmowanej na gruncie prawa cywilnego zasadzie, że nie można wywodzić dla siebie skutków prawnych ze swego niegodziwego zachowania. Zastosowanie art. 1008 pkt 3 k.c. wymaga zatem ustalenia, że uporczywe niedopełnienie obowiązków rodzinnych obciąża tylko uprawnionego do zachowku, a nie spadkodawcę” (Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 14 listopada 2019 r. IV CSK 661/18 ).

Pozbawienie prawa do korzyści majątkowych ze spadku jest najsilniejszą ingerencją prawa spadkowego w relacje rodzinne, dlatego musi się ono opierać na okolicznościach związanych z nagannym i świadomym zachowaniem wobec spadkodawcy, sprzecznym z jego wolą i oczekiwaniami. Jeżeli spadkodawca wybaczył uprawnionemu do zachowku, nie może go wydziedziczyć.  Co ciekawe, wydziedziczenie np. dziecka nie powoduje wydziedziczenia również zstępnego dziecka, tj. wnuka. Oznacza to, że zstępny wydziedziczonego będzie miał prawo do zachowku (art. 1011 k.c.) - tj. w omawianym przypadku, wnuk będzie miał prawo do zachowku po dziadku pomimo, że rodzic wnuka został wydziedziczony. 

Monika Mazur
Kontakt bezpośredni: monika.mazur@prawnik-kalisz.pl