TELEFON DO REDAKCJI: 62 766 07 07
Augustyna, Ingi, Jaromira 28 Marca 2024, 16:26
Dziś 19°C
Jutro 13°C
Szukaj w serwisie

Oblicza Chrystusowego krzyża

Oblicza Chrystusowego krzyża

Luca Giordano, Męczeństwo św. Andrzeja

Jesteśmy przyzwyczajeni do widoku krzyża łacińskiego. To on zdobi ściany naszych mieszkań, będąc tylko jednym obliczem Chrystusowego krzyża, najbardziej zresztą nam znanym. Jednak na przestrzeni stuleci pojawiły się też inne krzyże, często zaskakujące formą i treścią.

Pierwsi chrześcijanie posługiwali się krzyżami ukrytymi. Cesarz Konstantyn Wielki, który w IV wieku uczynił chrześcijaństwo religią legalną, jeden z takich krzyży kazał umieścić na labarach swojej armii, czyli na sztandarach wojskowych. Legenda mówi, że dzięki krzyżowi zwyciężył w bitwie przy Moście Mulwijskim, wcześniej ujrzawszy ten krzyż we śnie. Sprowadzoną do Europy przez Aleksandra Wielkiego karę krzyżowania zniósł Konstantyn Wielki, a jego matka Helena miała odnaleźć drzewo krzyża, na którym umarł Jezus Chrystus. 

Ptak jako krzyż

Zastosowanie krzyży ukrytych przez pierwszych chrześcijan nie oznaczało wcale, że wstydzą się oni swojej wiary w ukrzyżowanego Odkupiciela. Obawiali się natomiast profanacji krzyża przez pogan, brutalnych i krwawych prześladowań, a także żywili bojaźń przed prezentowaniem ukrzyżowanej postaci Jezusa Chrystusa, ponieważ nadal pamiętali o Jego hańbiącej, bo poniesionej na krzyżu śmierci niewolnika. Krzyże ukryte, zwane jeszcze inaczej zastępczymi, jako znak odkupienia dokonanego przez Zbawiciela ujawniono dopiero po Edykcie Mediolańskim, czyli po 313 roku. Pierwsi chrześcijanie dostrzegali krzyże ukryte na przykład w sylwetce frunącego ptaka, postawie oranta, to jest postaci modlącej się z uniesionymi jednocześnie obiema rękoma, w statku z masztem i żaglami, drabinie przywołującej tę ze snu Jakuba oraz w kotwicy, trójzębie i Chrystusowym monogramie Chi−Rho. Istnieją także liczne prefiguracje krzyża, chociażby starotestamentalne, do których zalicza się między innymi arkę Noego z Księgi Rodzaju i węża miedzianego z opowieści o Mojżeszu jako znaki ocalenia, drzewo niesione przez Izaaka na górę Moria, laskę i uniesione ręce Mojżesza oraz koszyk z małym patriarchą, dąb z Mamre z historii Jakuba, tłocznię mistyczną, siekierę, pług i jarzmo, a także drzewo wdowy z Sarepty. 

Na krzyż wskazywał również ptak w locie, czyli z rozłożonymi skrzydłami, ponadto gwiazda, ołtarz i jabłoń. Poza tym krzyż był też postrzegany na przykład jako lekarstwo, miejsce sądu (nad dobrym i złym łotrem), Waga sprawiedliwości, sakrament, znak paruzji, czyli powtórnego przyjścia Zbawiciela, oręż, brama do nieba, świecznik, klucz czy pułapka na szatana. Krzyżem ukrytym była także swastyka, którą tworzyły greckie litery gamma, spotykana chociażby w katakumbach. Jednak najbardziej znanym krzyżem zastępczym, zresztą również dzisiaj, pozostał wspomniany już wcześniej monogram Chi−Rho nazywany inaczej chryzmonem. Między innymi nawiązując do krzyży ukrytych, Cecyliusz w dziele Oktawiusz Minucjusza Feliksa stwierdza, że chrześcijanie „rozpoznają się po tajemnych znamionach oraz znakach”. 

Co kryją krzyże?

Sporo treści kryły i wciąż kryją w sobie rozmaite krzyże. Krzyż grecki o ramionach równej długości, wpisany w koło, symbolizuje Jezusa Chrystusa, podobnie krzyż łaciński. Krzyż Świętego Andrzeja nie tylko stanowi narzędzie męczeńskiej śmierci tego apostoła, ale będąca jego formą litera X jest zarazem pierwszą literą imienia: Chrystus. Krzyż Świętego Piotra to odwrócony krzyż łaciński i jednocześnie narzędzie męczeństwa Chrystusowego następcy, a krzyż Świętego Antoniego Pustelnika, w kształcie litery T, noszony przez mnichów i stanowiący najczęstszą formę krzyża, na którym ginęli pierwsi chrześcijanie, symbolizuje pieczęć wybranych. Krzyż widlasty wskazuje na tchnienie w wodę chrzcielną, kotwicowy z ramionami zakończonymi motywem kotwicy ewokuje nadzieję, a osiem rozwidleń krzyża maltańskiego, będącego heraldyczną oznaką rycerskiego zakonu joannitów, stanowi symbol między innymi ośmiu błogosławieństw. W krzyżu jerozolimskim, zdobiącym płaszcze Rycerzy Grobu Świętego, pięć krzyży nawiązuje do pięciu ran Odkupiciela, w tym największy do rany serca. Jeszcze inne przykłady to krzyż laskowany z ramionami symbolizującymi odkupiony przez Zbawiciela świat, krzyż podwójny, łączący grecki z krzyżem Świętego Andrzeja, krzyż trójlistny zakończony motywem trójliścia, krzyż kwiatowy zwieńczony motywem kielicha kwiatu, litewski, czyli jagielloński, który tworzą dwa połączone ze sobą krzyże greckie, krzyż celtycki, wpisany w koło i pokryty reliefem, spotykany chociażby w Irlandii, krzyż egipski, koptyjski, występujący na przykład na grobach chrześcijan zamieszkujących Egipt, czy krzyż prawosławny, symbolizujący Zbawiciela oraz Dobrego i Złego Łotra. Istnieje także krzyż arcybiskupi, czyli patriarchalny, zwany też lotaryńskim, i krzyż papieski. Pierwszy z nich, o dwóch belkach poziomych przecinających pionową, symbolizuje relikwiarz Krzyża Świętego, a drugi, w odróżnieniu od arcybiskupiego, posiada trzy belki poziome.

Krzyże z rękoma

Niekiedy krzyże mogą nas zaskoczyć swoim wyglądem. Średniowieczne krzyże mistyczne, ukazujące zdeformowane cierpieniem ciało Jezusa Chrystusa, to na przykład krzyże widlaste czy też krzyże przypominające rozkwitające drzewo. Ten ostatni rodzaj krzyży nawiązuje do Drzewa Życia o zbawczych owocach. Istniały również, popularne w XV wieku, tak zwane Żywe Krzyże. Z ich czterech belek wyłaniały się ludzkie ramiona. Jedno z nich otwierało kluczem niebo, drugie koronowało niewiastę uosabiającą Kościół, trzecie uderzało młotem w piekło, natomiast czwarte zadawało cios mieczem ubogo odzianej kobiecie personifikującej Synagogę, czyli dawny lud wybrany. Znaczenie symboliczne miał również sam budulec krzyża, przybliżany przez krążące po Europie dwunastowieczne legendy. Pionową belkę wykonano z cyprysu symbolizującego życie wieczne, poziomą z palmy wskazującej na to, co piękne i wiekuiste, zwłaszcza na nieśmiertelność i chwałę, podpórkę pod stopy z cedru oznaczającego Zbawiciela, a tabliczkę z INRI z drzewa oliwnego, symbolu pojednania, zgody, pokoju, miłości i oczyszczenie tudzież siły. 

Tekst Justyna Sprutta

 

Galeria zdjęć

Dodaj komentarz

Pozostało znaków: 1000

Komentarze

Nikt nie dodał jeszcze komentarza.
Bądź pierwszy!