Najświętsze Imię Jezus

Najświętsze Imię Jezus 

Imię Jezus ma swoją ikonografię. Wyobrażane jest samodzielnie 
lub na przykład na wizerunkach osób świętych. Wielką popularnością ikonografia ta cieszy się w nowożytności.

Imię Jezus najczęściej ma postać hierogramu IHS, ukazywanego w promienistej glorii. Czcili Je liczni święci. Stanowi też godło zakonu jezuitów, stąd widnieje w herbie papieskim papieża Franciszka. 

Tajemniczy hierogram
Św. Bernardyn ze Sieny tak mówi w kazaniu: „Imię Jezus jest chwałą kaznodziejów. Ono sprawia, iż chwalebnym staje się słuchanie, jak i głoszenie Bożego słowa (...). Trzeba nam zatem głosić to imię, aby świeciło, a nie pozostawało w ukryciu”. „Świeci” ono więc na sklepieniu nawy kościoła pw. św. Ignacego w Rzymie. 
Wyobrażane jako hierogram, czyli znak literowy, symbolizujący osobę świętą, ma też symboliczną wymowę. 12 promieni Jego glorii symbolizuje 12 Apostołów lub 12 artykułów, prawd wiary zawartych w Credo (z łaciny: Wierzę), czyli w „Wierzę w Boga”. Osiem krótszych promieni to symbole ewangelicznych błogosławieństw, które Jezus wymienia w Kazaniu na Górze. Środkowa litera w omawianym hierogramie zwieńczona jest krzyżem, którego obecność w tym miejscu odnosi nas do prawdy o zbawieniu. Niebieskie tło hierogramu symbolizuje wiarę, a złote miłość. Pod literami IHS często widnieją trzy gwoździe, oznaczając trzy śluby zakonne: czystości, ubóstwa i posłuszeństwa. Występują one na godle Towarzystwa Jezusowego, zdobiąc na przykład ściany kościołów pojezuickich i obecnych jezuickich. Taką świątynią jezuicką, ponadto zapoczątkowującą barok w sztuce, jest rzymski kościół Il Gesù, czyli pw. Najświętszego Imienia Jezus. Znajduje się w nim jedno z najpiękniejszych malowideł sklepiennych. Wykonany w latach 1674‒1679 przez Giovanniego Battistę Gaulliego fresk „Triumf Imienia Jezus” ukazuje w centrum wyłaniający się z otwartego, wypełnionego złotym światłem nieba hierogram: Imię Jezusa adorowane przez anioły i świętych. Rodzimym odpowiednikiem tego tematu jest anonimowy fresk w Sali im. Stefana Banacha na Uniwersytecie Wrocławskim (dawne kolegium jezuickie), pochodzący z pierwszej połowy XVIII wieku.

Przyjrzyjmy się teraz poszczególnym literom hierogramu zatwierdzonego w 1432 roku przez papieża Eugeniusza IV. Z łaciny tłumaczy się go jako: Jezus Chrystus Zbawiciel, Jezus pokorny Zbawiciel, Jezus towarzyszem dla pokornych, Jezus Zbawiciel człowieka oraz także jako: w tym znaku zwyciężysz, przy czym ostatnie wyjaśnienie zaczerpnięte zostało z wizji, jakiej miał doświadczyć cesarz Konstantyn I Wielki przed decydującą o losach Cesarstwa Rzymskiego bitwą z Maksencjuszem, mającą miejsce 28 października 312 roku przy Moście Mulwijskim na przedmieściach Rzymu. 

Znak wyryty w sercu 
Wielu świętych i błogosławionych czciło Imię Jezus. Do ich grona należał wspomniany już wcześniej franciszkanin św. Bernardyn ze Sieny. Anonimowy, francuski obraz z około 1550 roku ukazuje tego Świętego jako trzymającego w prawej ręce tabliczkę z Chrystusowym hierogramem. Zbawiciela czcił gorliwie i kochał też następca apostoła Piotra, Ignacy Antiocheński, umęczony za chrześcijańską wiarę w 107 roku w Rzymie. Legenda mówi, że gdy jeden z rzymskich żołnierzy zajrzał do rozszarpanej przez dzikie zwierzęta piersi Świętego, ujrzał na jego sercu błyszczące, złote litery: IHS. Lorenzo Lotto, malarz epoki renesansu, przedstawił św. Ignacego z Antiochii jako dzierżącego w dłoni „naznaczone” hierogramem serce dotykane przez wyobrażone wraz ze Świętym Dzieciątko Jezus.

Hierogram IHS ujrzeli także Maurowie, mianowicie w sercu hiszpańskiego misjonarza bł. Marca Criado, gdy wycięli mu je sztyletem z piersi. Hierogram ów widnieje ponadto, dopełniony trzema gwoździami, w ikonografii założyciela Towarzystwa Jezusowego, św. Ignacego z Loyoli. Ów hiszpański Bask czcił Imię Jezus i propagował Jego kult. Z grona tych, którzy rozpowszechniali tę cześć, można wymienić również bł. Mateusza z Agrigento. Popularyzował on bowiem ów kult poprzez stosowne nabożeństwa i adoracje Najświętszego Sakramentu oraz kazania. Również św. Piotr Kanizjusz zawdzięcza Chrystusowy hierogram jako atrybut nie tylko swej obecności w zakonie jezuitów, ale także odnoszeniu się w kazaniach i pouczeniach do Jezusa Chrystusa. Litery IHS stały się również atrybutem w ikonografii bł. Władysława (Ładysława) z Gielniowa, ponieważ każde kazanie rozpoczynał od wezwania tegoż Imienia. Obecny natomiast w ikonografii św. Tomasza z Akwinu ów hierogram nawiązuje do pism tego dominikanina, w których szczególnie skupił się on na tajemnicy Odkupiciela ukrytego w Eucharystii. Św. Kalogerowi „towarzyszy” zaś, oprócz owego hierogramu, łaciński zwrot: In nomine Iesu, czyli: „W imię Jezusa”, ponieważ Święty nie tylko dążył do wywyższenia Imienia Zbawiciela, ale i do obrony Jego bóstwa przed arianami nieuznającymi równości Jezusa Chrystusa w bóstwie w odniesieniu do Ojca i Ducha Świętego. Hierogram ów jest też atrybutem św. Adalarda, benedyktyna, który miał przepędzić nim groźnego smoka. 

Gorliwą czcią darzyły owo Imię również święte i błogosławione kobiety. Przykładem jest św. Joanna Franciszka de Chantal, gdyż pod wpływem zachęty nieroztropnego spowiednika do głębszych umartwień cielesnych wypaliła sobie ten hierogram na piersi, stąd wyobrażana jest z tym hierogramem na trzymanym w dłoni sercu. Chrystusowy hierogram widnieje także u bł. Marii od Ukrzyżowania, świadcząc o jej oddaniu się Zbawicielowi i pokładanej przez nią w Nim ufności. Co więcej, ów hierogram umieszczony został w herbie szlacheckim Bollo, jedynym z Imieniem Jezus. 

Justyna Sprutta
zdjęcie: 

Lorenzo Lotto, Matka Boża ze św. Ignacym Antiocheńskim i św. Onufrym