Na pielgrzymim szlaku w sztuce

Na pielgrzymim szlaku

Na przestrzeni wieków pielgrzymowano do rozmaitych miejsc kultu chrześcijańskiego, zwłaszcza sanktuariów. Przemierzano setki kilometrów, najczęściej pieszo. Pielgrzymi zwani inaczej pątnikami, pielgrzymki, symbole pątnicze, święci pielgrzymujący byli i nadal są obecni w sztuce.
O Kościele, w którym jesteśmy tutaj na ziemi, mówi się, że jest Kościołem pielgrzymującym. Zresztą życie chrześcijanina jawi się jako pielgrzymka ku wieczności. Jest to zatem także pielgrzymka do Świętego Miasta w niebie, czyli Niebiańskiego Jeruzalem, którą to pielgrzymkę, jak i pielgrzymkę do ziemskiej Jerozolimy, symbolizowały umieszczane na posadzkach gotyckich katedr labirynty. Przemierzenie takiego labiryntu było więc równoznaczne w średniowieczu z dotarciem do Ziemi Świętej.  

Pielgrzymki
Dzieło żyjącego na przełomie XVIII i XIX wieku hiszpańskiego artysty Francisca Goyi może wstrząsnąć widzem przyzwyczajonym do oglądania pięknych, uduchowionych, przenikniętych radością pielgrzymek. Należy ono do grupy tak zwanych czarnych obrazów powstałych pod koniec życia jego twórcy. To dzieło stanowi fresk „Pielgrzymka do źródła Świętego Izydora”, a wśród pątników widoczni są, wyobrażeni karykaturalnie, Napoleon Bonaparte oraz 20 współczesnych Goyi działaczy politycznych. Większość pielgrzymów śpiewa, jeden wspiera się na lasce, a jeszcze inny gra na gitarze.Całkowicie odmiennie przedstawił pielgrzymkę Alfons Karpiński. W epoce Młodej Polski namalował obraz zatytułowany „Pielgrzymi”, znany także jako „Na odpust” oraz „Procesja”. Obraz ukazuje pielgrzymów wspinających się jesienną porą, o czym świadczą spadające z drzew na ziemię liście, po piaszczystej, biegnącej w górę drodze ku niewidocznemu jeszcze celowi. Na lewo od pątników widać pleciony z wikliny, wiejski płot, a po prawej stronie – zbocze wzgórza. Pielgrzymi z tobołkami i laskami, z koszami i parasolami, niestrudzenie wędrują, a wśród nich kroczy pątnik z krzyżem z unoszącą się na nim na wietrze chorągwią. Niewątpliwie mamy do czynienia z pielgrzymką do Częstochowy na obrazie żyjącego na przełomie XIX i XX wieku artysty z Bochni Ludwika Stasiaka. Obraz noszący tytuł „Pielgrzymka na Jasną Górę” został nagrodzony w 1895 roku przez krakowskie Towarzystwo Sztuk Pięknych. Przykuwają na nim uwagę rzesze pielgrzymów wpatrujących się usilnie w widoczny na najdalszym planie klasztor paulinów na Jasnej Górze. Tylko jedna osoba z tych rzesz spogląda w zupełnie inną stronę. Jest nią trzymający sztandar mężczyzna w sukmanie. Jego przenikliwe spojrzenie spoczywa na oglądającym obraz widzu, którego niejako próbuje on zachęcić do wyruszenia na pielgrzymi szlak prowadzący na Jasną Górę. Pątników u stóp Jasnej Góry przedstawił również, na swoim obrazie, Adrian Głębocki na początku XX stulecia. Są nimi reprezentanci rozmaitych warstw społecznych. Jedni pątnicy klęczą, drudzy leżą krzyżem, jeszcze inni wznoszą z radości ręce. Scena rozgrywa się na zboczu Jasnej Góry od strony bramy prowadzącej do sanktuarium. Zanika tutaj podział na bogaczy i biedaków, bo wszyscy stanowią na Jasnej Górze jedną, wielką, otaczającą jasnogórską Matkę Bożą z Dzieciątkiem rodzinę. 

Pielgrzymi
Jednym z najpiękniejszych obrazów, w których pojawiają się pojedynczo lub po kilka osób pątnicy jest „Madonna Pielgrzymów” włoskiego mistrza pędzla epoki baroku – Caravaggia, znajdująca się w rzymskiej bazylice Sant’Agostino. Starsi, pielgrzymujący małżonkowie, wyobrażeni z laskami pielgrzymimi przy ramionach, klęczą na progu kościoła, złożywszy nabożnie ręce, bo oto wyszła do nich, witając ich w swoim sanktuarium, Matka Boża z Dzieciątkiem w objęciach. Wpatrują się oni z zachwytem i wdzięcznością w błogosławiące im Dzieciątko, które Maryja im okazuje. Jako pielgrzymi przedstawiane były również osoby święte i błogosławione. Przykładem jest Święty Jakub Starszy zwany też Większym, ten, do którego relikwii w hiszpańskim sanktuarium w Santiago de Compostela przez stulecia pielgrzymowali po Europie chrześcijanie. Ukazał go jako pątnika hiszpański malarz, lecz o greckich korzeniach, El Greco, czyli po hiszpańsku Grek, a właściwie: Domenicos Theotokopulos z Krety. Na obrazie „Święty Jakub Starszy jako pielgrzym” ten manierystyczny malarz wyobraził apostoła w białej, spodniej szacie i w jasnoczerwonym płaszczu, ponadto boso i z obszytym muszelkami kapeluszem zawieszonym na ramieniu. W prawej ręce ów Apostoł trzyma pielgrzymi kij, a lewą podtrzymuje torbę. Co więcej, Święty Jakub Starszy ukazany jest na tle miasta, w którym można rozpoznać architekturę Santiago de Compostela, miejsca szczególnego oddawania mu czci. Jako pielgrzym jest także wyobrażany na przykład Świętych Roch: w długim płaszczu, pątniczym kapeluszu ozdobionym podobnie jak płaszcz muszelkami oraz z tykwą z wodą. Istnieją też dzieła sztuki przedstawiające zwyczajnych pielgrzymów. Takim dziełem jest na przykład dziewiętnastowieczny obraz Wojciecha Gersona „Pielgrzym”. Anonimowy pątnik w płaszczu z pielgrzymim symbolem, czyli muszelkami Świętego Jakuba, stoi u wejścia do kościoła. W lewej dłoni, na której ma zawieszony różaniec, trzyma zwieńczony krzyżem kij pielgrzymi. Został tutaj zilustrowany moment szczególny, w którym przekracza się próg sanktuarium po trudach pielgrzymki.Warto też przypomnieć jedną z najpiękniejszych rzeźb w naszej diecezji, przedstawiającą pielgrzyma. Pierwotnie zdobiąca grób ks. Konstantego Chiżyńskiego na ostrowskim Starym Cmentarzu, od lat 80 XX wieku budzi zachwyt w podcieniu konkatedry w Ostrowie Wielkopolskim. Wykonana w piaskowcu, w 1890 roku, przez Władysława Marcinkowskiego rzeźba ukazuje utrudzonego drogą, wiekowego już pielgrzyma, który oburącz obejmuje zmurszały krzyż, dobrnąwszy do celu swego życia, jakim jest przejście z doczesności w wieczność, ale w niebie, i zachęcając nas do zdobycia nieba poprzez osiągnięcie świętości. Oczywiście jako pielgrzym ma na sobie płaszcz z muszlą na ramieniu, pątniczy kapelusz, tykwę u nogi, sandały symbolizujące wędrówkę i misję oraz różaniec u pasa.  

Justyna Sprutta