Na kieleckiej górze

Karczówka położona jest w Kielcach w paśmie Gór Świętokrzyskich. To tam samotnie na wzgórzu, otoczony rezerwatem przyrody, stoi klasztor, który ma prawie 400 lat.

Obecnie gospodarzami tego miejsca są ojcowie pallotyni, ale na początku istnienia klasztoru byli to bernardyni. Zespół klasztorny ufundował w 1622 roku ks. bp krakowski Marcin Szyszkowski.

Fundacja kościoła i klasztoru

W czasie epidemii wspomniany już Biskup Krakowski ślubował, że jeśli za wstawiennictwem św. Karola Boromeusza, patrona chroniącego przed morowym powietrzem, zaraza ustanie, wybuduje kaplicę lub kościół pod jego wezwaniem. Zaraza rzeczywiście ominęła Kielce, a Biskup dotrzymał obietnicy. Kościół na Karczówce został erygowany w 1624 roku. Lokalizacja uwarunkowana była bliskim położeniem Kielc, możliwością budowy w przyszłości drogi krzyżowej i bliskością surowców budowlanych. W 1628 roku zakończono budowę kościoła i złożono w nim relikwie św. Karola Boromeusza. Budowniczymi byli przeważnie górnicy z pobliskich wsi. W 1629 roku ks. bp Szyszkowski wystąpił z inicjatywą sprowadzenia na Karczówkę bernardynów. Przebudowano wtedy pomieszczenia plebanii, dostosowując je do celów klasztornych. Dwa lata później erygowano klasztor bernardyński, który funkcjonował na Karczówce jako ważny ośrodek religijny, kulturalny i społeczny. Ojcowie byli zaangażowani w działalność kaznodziejską, spowiedniczą, duszpasterską, rekolekcyjną i organizację pomocy materialnej dla potrzebujących. Ponadto w XIX wieku istniało przy klasztorze zakonne studium teologiczne.

Dodam jeszcze, że na Karczówkę przybył ostatni król Polski Stanisław August Poniatowski, który odwiedził kościół i klasztor w 1787 roku. Z tym miejscem związana jest też postać ks. Piotra Ściegiennego. Podczas wybuchu Powstania Styczniowego była ona punktem zbornym powstańców przed uderzeniem na garnizon rosyjski stacjonujący w Kielcach. Jak podkreślają źródła historyczne, odegrała ona ważną rolę w funkcjonowaniu cywilnych władz powstańczych. Można o tym przeczytać na stronie internetowej klasztoru www.karczowka.com. Patriotyczne postawy zakonników, związane z ruchami narodowo-wyzwoleńczymi czasów Powstania Styczniowego spowodowały, że został on zlikwidowany przez władze carskie w 1864 roku. Po kasacie w poklasztornym kościele pozostał jeden, dwudziestoośmioletni zakonnik Kolombin Tomaszewski, który pełnił tu posługę przez 50 lat do 1914 roku. W listopadzie 1918 roku zarząd nad Karczówką przejęły Siostry Służebnice Najświętszego Serca Jezusowego. Potem kościół pełnił funkcję świątyni filialnej. Podczas okupacji hitlerowskiej klasztor i otaczający go las dawały schronienie konspiratorom. Chronili się tu także partyzanci z oddziałów AK. Ojcowie pallotyni trafili tu w 1957 roku.

Kult świętych i tradycje niepodległościowe

W czasach, gdy klasztor na Karczówce należał do ojców bernardynów odbywały się tu uroczystości odpustowe związane z kultem świętych franciszkańskich: św. Antoniego, św. Franciszka z Asyżu, a także w listopadzie związane z patronem parafii św. Karolem Boromeuszem. Z kolei kult św. Barbary wiązał się z tradycją górniczą. W uroczystościach odbywających się 4 grudnia uczestniczyli górnicy z okolicznych wsi: Białogona, Czarnowa i Miedzianej Góry. Aktualnie opiekujący się klasztorem księża pallotyni pielęgnują historyczne tradycje kultu św. Barbary i św. Karola Boromeusza. Kultywują oni również tradycje niepodległościowe związane z Powstaniem Styczniowym 1863 roku. W rocznicę wybuchu powstania ze środowiskami niepodległościowymi organizują uroczystości upamiętniające powstanie na ziemi świętokrzyskiej i udział klasztoru w tamtych wydarzeniach. Przy pomniku z 1930 roku, postawionym ku czci poległych w powstaniu, organizowany jest Apel Poległych poprzedzony modlitwą. Na pomniku została wmurowana tablica z napisem: „Zbiorowa mogiła powstańców 1863”.

Architektoniczne perełki

Teraz trochę o tym, co materialne i nie tylko. Obecnie zespół klasztorny bernardynów tworzą kościół pw. św. Karola Boromeusza, klasztor wybudowany w latach 1629-1631 i przebudowany w XIX wieku, zabudowania gospodarcze z I połowy XVIII wieku, ogrodzenie z basztami z XVII i XVIII wieku oraz teren niezabudowany na stoku góry. Niewielki kościół pw. św. Karola Boromeusza kryje w sobie kilka architektonicznych perełek. Prezbiterium zostało usytuowane po stronie zachodniej, by główny ołtarz mógł być oparty na szczycie skały wapiennej, która „wchodzi” od wnętrza kościoła właśnie pod prezbiterium. W nim szczególną uwagę zwraca ołtarz główny wykonany z wapienia wydobytego w jednym z najstarszych świętokrzyskich marmurołomów w Bolechowicach. W centralnej części ołtarza znajduje się wykonany na miedzianej blasze obraz św. Karola Boromeusza, a ponad nim wizerunek św. Kazimierza.

W kaplicy pod wieżą dzwonnicy klasztornej w rokokowym ołtarzu umieszczono figurę św. Barbary, wykonaną z samorodka rudy ołowiu (galeny) odnalezionej w grudniu 1646 roku przez włościanina i górnika z Niewachlowa. Hilary Mala wydobył wtedy ze szpary ziemnej w Górze Machnowskiej zadziwiającej wielkości trzy bryły galeny, z których wykonano posągi: Najświętszej Marii Panny, figurę św. Barbary i św. Antoniego. Z największej z nich została wykonana wspomniana przed chwilą rzeźba św. Barbary, patronki górników. Miejsce, w którym odnaleziono galenę nazwano „Szparą Świętych”. 

Po wyjściu z kościoła z tarasu widokowego można podziwiać panoramę głównego grzbietu Gór Świętokrzyskich. Istnieje też możliwość wejścia na wieżę kościelną i podziwiania okolicznej panoramy (po uzgodnieniu w zakrystii).

Renata Jurowicz