Kult św. Józefa w wieku I (2)

Kult św. Józefa w wieku I (2)

Wbrew powszechnej opinii wiek I po Chr. był i nadal jest kluczowy dla józefologii. Nawet jeśli brzmi to abstrakcyjnie to należy pamiętać, że to właśnie wtedy zredagowano jedyne biblijne źródła mówiące o św. Józefie.

Kultura żydowska, w przeciwieństwie do greckiej, znacznie bardziej niż obraz ceniła słowo. Zwłaszcza słowo spisane. Dlatego nie może dziwić nas fakt, iż wiek I nie pozostawił po sobie żadnego wizerunku św. Józefa. Może i byłoby to dotkliwą stratą, gdyby nie fakt, że pierwsze stulecie pozostawiło po sobie dwa niezwykłe portrety prostego Cieśli z Nazaretu. Niezwykłe ponieważ wykonane nie pędzlem, ale … słowem.

Święty Józef w Ewangelii według św. Mateusza
Pierwszy z nich jest autorstwa św. Mateusza. Zwykle napisaną przez niego Ewangelię datuje się na ok. 70 r. po Chr., choć nie brak biblistów opowiadających się za jej wcześniejszym powstaniem (do ich grona należą m.in. zmarły niedawno ks. prof. Andrzej Kowalczyk, czy znany w Kaliszu ks. dr Jacek Stefański). Z pewnością Ewangelia wg św. Mateusza jest jednym z najważniejszych źródeł informacji na temat postaci św. Józefa. Wobec tego w jaki sposób ten natchniony tekst przedstawia nam Patriarchę z Nazaretu? Przede wszystkim ukazuje go jako męża  Maryi i opiekuna Jezusa Chrystusa. Mimo, iż św. Mateusz skupia się głównie na opisie narodzin Jezusa, towarzysząca temu rola św. Józefa ma ogromne znaczenie zarówno dla tej Ewangelii, jak i dla całej chrześcijańskiej tradycji. Rozpoczynając od pierwszego rozdziału Ewangelii Mateusza, jesteśmy świadkami genealogii Jezusa Chrystusa. Mateusz wyprowadza genealogię od Abrahama przez Dawida aż do Józefa, Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny. Jest to kluczowe, ponieważ podkreśla to pochodzenie Józefa z królewskiego rodu Dawida. Wówczas to ród Dawida był postrzegany jako ród mesjański.

Kiedy Ewangelia Mateusza przechodzi do opisu narodzin Jezusa, podkreśla niezwykłą rolę św. Józefa. Maryja, Oblubienica Józefa, okazuje się być brzemienna, co stawia Józefa w trudnej sytuacji. Jednak Anioł Boży ukazuje się Józefowi we śnie i wyjaśnia mu, że Dziecię poczęte w łonie Maryi jest z Ducha Świętego. Ponadto Józef dowiaduje się, że imię, które ma nadać Dziecięciu to Jezus. Imię to oznacza „Bóg zbawia”. Anioł zachęca Józefa, aby otoczył troską Maryję i stał się opiekunem Jezusa. Św. Józef jest tu ukazany jako mąż Maryi, który w obliczu niezwykłego zdarzenia zachowuje posłuszeństwo wobec woli Bożej. Zaufanie i cicha wiara są istotnymi cechami Józefa na kartach Ewangelii wg św. Mateusza. Józef nie tylko przyjmuje Maryję jako swoją małżonkę, ale także staje się opiekunem i ziemskim ojcem Jezusa Chrystusa, choć nie jest On biologicznie jego potomstwem. Ten akt posłuszeństwa wobec Boga czyni ze św. Józefa niezwykłe istotną postać w historii zbawienia. 

 Święty Józef w Ewangelii według św. Łukasza
Drugi biblijny portret św. Józefa znajduje się w Ewangelii wg św. Łukasza, której powstanie datuje się na ok. 85 r. po Chr. Ewangelia według św. Łukasza prezentuje nieco inne spojrzenie na postać św. Józefa i narodziny Jezusa. Chociaż nie zawiera genealogii Józefa, jak to ma miejsce w Ewangelii Mateusza, to jednak dostarcza ważnych informacji na temat okoliczności narodzin Jezusa. Według Ewangelii Łukasza, zarówno Maryja, jak i Józef byli mieszkańcami miasta Nazaret. Opisuje on wydarzenia związane ze zwiastowaniem, kiedy to Archanioł Gabriel ukazuje się Maryi, przekazując jej, że zostanie matką Syna Bożego. Jednak w przeciwieństwie do Ewangelii Mateusza, Ewangelia Łukasza nie skupia się na wizycie Anioła u Józefa ani na jego wewnętrznych rozterkach. Narodziny Jezusa według Ewangelii Łukasza odbywają się w Betlejem, gdyż Maryja i Józef udają się tam na spis ludności. W tej opowieści Józef jest przedstawiony jako towarzysz Maryi, który podróżuje z nią i jest obecny podczas narodzin Jezusa w stajni, ponieważ nie ma dla nich miejsca w gospodzie. Józef musi zapewnić Maryi i Dziecięciu godziwe warunki, co jest wyrazem jego troski i miłości. Ewangelia Łukasza również, choć w przeciwieństwie do Mateusza pośrednio, informuje nas, że to Józef nadaje Dziecięciu imię Jezus, zgodnie z poleceniem Anioła. Imię to jest istotne w kontekście spełnienia proroctw mesjańskich i wyznacza drogę dla Jezusa jako Zbawiciela.

Podsumowując, Ewangelia w wersji Mateusza i Łukasza ukazuje różne, aczkolwiek zbieżne perspektywy na postać św. Józefa i jego rolę w tajemnicy wcielenia. Obie redakcje Ewangelii podkreślają jego ważną funkcję jako opiekuna Jezusa i Maryi, a także jego posłuszeństwo wobec woli Bożej. Niemniej jednak warto pamiętać, iż szczegóły i naciski różnią się w tych dwóch relacjach, choć najbardziej istotnym pozostaje fakt, iż zarówno u Mateusza, jak i Łukasza św. Józef pozostaje niezastąpionym uczestnikiem historii zbawienia.

 Kościół Żywienia w Nazarecie
W tym miejscu warto trochę uwagi poświęcić opublikowanej w roku 2021 książce Kena Dark’a zatytułowanej The Sisters of Nazareth Convent: A Roman-period, Byzantine, and Crusader site in central Nazareth. Autor opisuje znaleziska dokonane w XIX wieku. Zapisy wykopalisk w klasztorze, pomogły Dark’owi ustalić, że znajduje się tam dom pochodzący z początku wieku I, a chroniący to miejsce kościół, zwany kościołem Żywienia, został zbudowany w IV w. po Chr. (dodam, iż w ubiegłym roku o wykopaliskach wokół kościoła Żywienia w Nazarecie w czasie dorocznego sympozjum józefologicznego w Kaliszu mówiła prof. Cayetana Johnson z Madrytu). Zdaniem autora, w momencie budowy wspomniany kościół był po prostu „kościołem jaskiniowym”, czyli kościołem znajdującym się w jaskini. Dopiero później został powiększony o budynki znajdujące się na powierzchni. Słynna Egeria z IV wieku, która pielgrzymowała po Ziemi Świętej wspomniała prawdopodobnie o tym kościele w tekście często nazywanym Itinerarium Egeriae, opisując go jako „dużą i bardzo wspaniałą jaskinię, w której ona (Dziewica Maryja) żyła. Ustawiono tam ołtarz, a w samej jaskini znajduje się miejsce, z którego (Maryja) czerpała wodę”.

No dobrze, a jaki to ma związek z kultem św. Józefa w wieku I? Zasadniczo taki, iż zdaniem Kena Dark’a budowniczowie tego kościoła zadbali o ochronę nie tylko domu datowanego na początek I wieku, ale także grobowca, który został postawiony w połowie lub pod koniec wieku I, kiedy to opuszczono ten dom. Według Dark’a chrześcijanie mogli wierzyć, że był to grób św. Józefa, ziemskiego ojca Jezusa, dlatego miejsce to wymagało szczególnej opieki. ■

ks. Jakub Bogacki