Jasne promienie Dachau

Jasne promienie Dachau

Wokół pamięci w modlitwie o kapłanach – więźniach niemieckich obozów koncentracyjnych, w roku 80. rocznicy wyzwolenia Dachau powstała inicjatywa upamiętnienia ich niezłomnych postaw. 

Inicjatywa zorganizowania Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej poświęconej tematyce Martyrologii Duchowieństwa Polskiego w latach II wojny światowej została podjęta przez Uniwersytet im. Adma Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Teologiczny – Zakład Teologii Historycznej i Instytut Interdyscyplinarnych Badań Historycznych Uniwersytetu Kaliskiego im. Prezydenta St. Wojciechowskiego.

Dzieło pamięci 

Założeniem organizatorów tej konferencji, jak i innych wydarzeń towarzyszących, jest byśmy nie zapomnieli o tych, którzy oddali swoje życie w obronie ojczyzny. Byśmy nie zapomnieli o tych, którzy nieustannie pokazują nam drogę wiary.  A tytuł konferencji zaczerpnięty z książki: „Jasne promienie Dachau” wskazuje na kapłanów, którzy byli prawdziwymi promieniami wskazującymi nam drogę, którą mamy przebyć do nieba. 

Zanim prelegenci wystąpili ze swoimi referatami zgromadzili się na Mszy św. sprawowanej w kaplicy Męczeństwa i Wdzięczności Duchowieństwa Polskiego w podziemiach Narodowego Sanktuarium Świętego Józefa w Kaliszu. Mszy św. przewodniczył kustosz sanktuarium, ks. prałat Jacek Plota, słowo Boże do zgromadzonych skierował ks. prałat Sławomir Kęszka. Przypomniał on m.in., że kaplica ta jest wotum ocalałych kapłanów, którzy przez długie lata przybywali w pielgrzymce dziękczynnej do swojego przemożnego patrona. Konferencja odbywała się w Domu św. Józefa przy bazylice i składała się z dwóch części.

Rozpoczynając konferencję głos zabrał prof. Krzysztof Walczak, dyrektor Instytutu Interdyscyplinarnych Badań Historycznych Uniwersytetu Kaliskiego, podkreślając, że wydarzenie to jest szczególne, bowiem upamiętnia wszystko to, co wydarzyło się wiele lat temu, a o czym stale powinniśmy pamiętać.

Zasłuchani w historyczne fakty

Pierwszą część konferencji poprowadziła prof. Ewa Andrysiak z Uniwersytetu Kaliskiego. A pierwszym prelegentem był ks. dr hab. Jarosław Wąsowicz SDB, kapelan Prezydenta RP, dyrektor Archiwum Salezjańskiej Inspektorii Pilskiej, który mówił na temat: „KL Dachau: historia i teraźniejszość”.

Na początku wykładu ksiądz doktor przytoczył kilka faktów dotyczących tego szczególnego miejsca martyrologii duchowieństwa polskiego w czasie II wojny światowej. – Wiemy, że realizując swoje cele polityczne III Rzesza wytworzyła system obozów, w których więźniowie poddawani byli niewolniczej eksploatacji fizycznej i procesowi eksterminacji – przypomniał ks. Wąsowicz podkreślając, że ostrze hitlerowskiej nienawiści skierowane zostało także w stronę Kościoła katolickiego, stąd też dużą grupą narażoną na planową eksterminację było duchowieństwo. – Przez KL Dachau do 1945 r. przeszło ok. 250 tys. więźniów i w tym gronie było ponad 2800 duchownych, z czego 1773 kapłanów było z Polski. – zaznaczył prelegent dodając, że polscy duchowni byli zgrupowani w blokach 28 i 30, natomiast kapłani innych narodowości w bloku 26, gdzie znajdowała się obozowa kaplica. – Kapłani byli zmuszani do wyczerpującej pracy fizycznej, poddawani licznym szykanom i prześladowaniom fizycznym - mówił prelegent dodając, że jedną z form masowego wyniszczenia stały się tzw. transporty inwalidów. Chorych wywożono do Austrii, skąd nie wracali.

- Księża umierając ofiarowali swoje życie za Kościół w Polsce, za parafian, za ojczyznę – kontynuował prelegent zaznaczając, że wystarczy wczytać się w życiorysy 108 męczenników, by uświadomić sobie ich heroiczne czyny. 

Z głęboką wiarą i nadzieją

Drugim prelegentem był ks. prof. UAM dr hab. Paweł Wygralak, który wygłosił referat pt. „Światła nadziei w obozach zagłady na podstawie wspomnień księży archidiecezji poznańskiej”. Byli nimi m.in. ks. Franciszek Dziaska, ks. Ludwik Bielerzewski i ks. Ludwik Walkowiak.

– Mówiąc o światłach nadziei, które trzymały tych kapłanów, więźniów przy życiu, należy na pierwszym miejscu wymienić ich głęboką wiarę w opiekę Pana Boga. Kolejnym światłem byli współczujący współbracia, którzy w nieludzkich warunkach okazywali akty miłości wręcz heroicznej – podkreślił referent wskazując dalej na światło nadziei, które przejawiało się w głębokim poczuciu ludzkiej godności i patriotyzmu i wreszcie kolejnym światłem były działania zewnętrznych instytucji, jak np. Stolica Apostolska. – Wierzyli, że łaska Boża jest z nimi zawsze – akcentował prelegent podkreślając, że zawierzenie się św. Józefowi uznali za wystarczające dopiero, gdy połączyli je z aktem daru ofiarnego, którym było oddawanie w każdą środę swojej porcji chleba bardziej potrzebującym więźniom. Ta głęboka wiara pozwalała im na przeżycie największych tortur, jakim byli poddawani.

Obozowe insygnia

„Symbolika wojenna w herbach polskich biskupów” - to temat kolejnej konferencji, której autorem był prof. UK dr hab. Piotr Gołdyn. Swój wykład prof. Gołdyn zaczął od stwierdzenia, że herby dla biskupów były kiedyś zakazane, gdyż uważano, że są to symbole związane z militaryzmem, a Kościół, który niesie pokój, nie może takich rzeczy używać.

– Sytuacja zaczęła się zmieniać się w XIX w. i z początkiem XX w., kiedy stało się to na tyle powszechne, że pojawiały się herby dostojników Kościoła. Podczas prelekcji prof. Gołdyn pokazał kilka herbów biskupich. opisując wygląd tarczy, w której umieszczano symbole. jak i dewizę biskupów. Z racji tematu spotkania prelegent skupił się na tych herbach, w których biskupi umieścili symbole związane z obozową gehenną księży. Przenosili tę cześć obozowego ubrania, którą nosili na sercu, literę P, numery obozowe. czy wreszcie obozowe pasiaki stanowiące tła herbu. 

Kultywowanie pamięci 

Drugą część poprowadził ks. prof. Paweł Zając OMI z UAM, który zaznaczył, że poruszany podczas konferencji temat budzi ogólny szacunek i jest ogromnym dziedzictwem dla wielu pokoleń. 

W tej części pierwszym prelegentem był ks. dr Paweł Hoppe, dyrektor Izby Pamięci Męczenników Diecezji Bydgoskiej i Centrum Edukacyjno-Formacyjnego Diecezji Bydgoskiej im. bł. Michała. Prelegent wskazywał na troskę pamięci o męczennikach z Dachau na przykładzie wspomnianej izby, do powstania której impulsem była w 2018 roku uroczystość przekazania cennych dokumentów obozowych bł. ks. Franciszka Dachtery. W zbiorach Izby znajdują się także eksponaty związane z męczennikami: bp. M. Kozalem, ks. F. Dachterą, ks. A. Świadkiem, kl. B. Kostkowskim oraz innymi kapłanami i osobami świeckimi, pochodzącymi lub działającymi w Bydgoszczy i okolicy, a którzy doświadczyli gehenny II wojny światowej i okresu komunizmu. Według ks. Pawła izba ta jest swoistym początkiem pielęgnowania i dbania o ślady, których nie można zapomnieć. 

Kolejną interesującą prelekcję wygłosił mgr Tomasz Cieślak z IPN w Poznaniu, której tytuł brzmiał: „Zagłada polskich księży z KL Dachau w Zamku śmierci Hartheim w Górnej Austrii w latach 1941–1942”. Ks. Tomasz wyjaśnił, że większość z księży poniosła śmierć nie w obozie w Dachau, a zamku śmierci Hartheim w Górnej Austrii, gdzie trafiali tam między 4 maja a 12 sierpnia 1942 r. w tzw. transportach inwalidów. – W zamku zamordowano 335 księży – zauważył prelegent opisując dalej drogę ich transportu aż do celi śmierci. 

Zakończenie tej części konferencji należało do ks. prof. UK dra hab. Sławomira Kęszki. Tematem  referatu było wypełnianie ślubowania księży KL Dachau w latach powojennych. Przypomniał, że ocalali księża zobowiązali się w dowód wdzięczności przyczyniać się wedle możliwości do powstawania Dzieła Miłosierdzia pod jego wezwaniem. – W uroczystość Opieki św. Józefa 1948 r. odbyła się w Kaliszu ślubowana w Dachau pielgrzymka uczestników dachauowskiego ślubowania. Spełniony został w ten sposób pierwszy z trzech ślubów – przypomniał prelegent. 

Podczas konferencji padły zapewnienia, że konferencje będą wydane drukiem i powstanie periodyk poświęcony pamięci tamtych czasów i ludzi. Także w innych językach, by o wszystkim dowiedziały się inne państwa i pielęgnowały pamięć o ofiarach niemieckich obozów i poznały prawdę ich działalności.  

Arleta Wencwel-Plata