Historia w ożywionych obrazach

Historia w ożywionych obrazach 

Każdy z nas ma niepowtarzalną okazję „wejść” do wnętrza obrazów Jana Matejki i posłuchać rozmów postaci na nich namalowanych. Dowiedzieć się, co tak naprawdę wtedy się wydarzyło. Jak to możliwe?

Na „Historię w ożywionych obrazach” trafiłam na jednym z portali zupełnie przypadkowo, ale od razu mnie zainteresowała. Kiedy ogląda się filmy tego autorskiego projektu od razu widać, że przygotowany został przez fachowców, czyli Wytwórnię Filmów Dokumentalnych i Fabularnych. Efekt ich pracy jest pozytywnie zaskakujący. Postanowili oni przedstawić kluczowe momenty historii Polski w formie filmowo „ożywionych” obrazów, bo nie każdy wybierze się do muzeum i obejrzy obrazy, nawet jeżeli wyszły spod pędzla takiego mistrza jakim był Jan Matejko. Wystarczy spojrzeć na dane - w 2022 roku w Polsce działalność prowadziły 963 muzea i oddziały muzealne, które zwiedziło 36,7 mln osób, to wydaje się na pierwszy rzut oka całkiem sporo, ale oczywiście policzono wszystkich zwiedzających, a nie tylko Polaków.


Jan Matejko i Polska Niepodległa
„Historia w ożywionych obrazach” miała dwie odsłony, w pierwszej wykorzystano dzieła Jana Matejki, natomiast w drugiej różnych artystów, którzy malując koncentrowali się wokół tematu „Polska Niepodległa”. Jak podkreśliła warszawska wytwórnia do powstania cyklu potrzebny był sztab ludzi, a nie tylko reżyser i aktorzy. Zaangażowano więc wielu dobrych twórców filmowych. Tak reżyserem i autorem scenariuszy został Marek Brodzki, za zdjęcia odpowiadał Arek Tomiak (w drugiej odsłonie cyklu także Paweł Filis), scenografię przygotował Marek Warszewski, a kostiumy Katarzyna Lewińska. Tak na marginesie, w jednym z programów telewizyjnych słyszałam wypowiedź aktora zaangażowanego w projekt, że kostiumy były idealnie dopasowane, nawet bez przymiarki. To oczywiście nie wszyscy, lista imion i nazwisk twórców jest o wiele dłuższa. Z kolei wśród aktorów  wystąpili m.in. Milena Staszuk, Tomasz Sobczak, Marcin Bosak, Mateusz Damięcki, Tomasz Schimscheiner i Marcin Hycnar. Historii fabularnej towarzyszył komentarz narratora - aktora Olgierda Łukaszewicza, który opowiadał o historycznym tle wydarzeń. A w co najmniej jednym z odcinków wystąpiła nawet Schola Klerycka Wyższego Seminarium Duchownego św. Jana Chrzciciela w Warszawie.

Dzięki pracy tak wielu na ekranie „ożywione” najpierw zostały obrazy Jana Matejki: „Zaprowadzenie chrześcijaństwa R.P. 965”, „Zabójstwo św. Stanisława”, „Stańczyk na balu u królowej Bony”, „Hołd pruski”, „Unia lubelska”, „Stefan Batory pod Pskowem”, „Kazanie Skargi”, „Carowie Szujscy na Sejmie Warszawskim”, „Jan Sobieski pod Wiedniem” i „Konstytucja 3 Maja 1791 roku”. W drugiej odsłonie cyklu poznajemy postacie z dzieł malarskich i grafiki różnych artystów, zaczynając od ponownie obrazu Jana Matejki (Rejtan - Upadek Polski), a potem Wojciecha Kossaka (Przysięga Kościuszki na Rynku w Krakowie 24 marca 1794 roku, Olszynka Grochowska, Emilia Plater w potyczce pod Szawlami), Horacego Verneta (Bitwa pod Somosierrą), Maksymiliana Gierymskiego (Patrol powstańczy), Artura Grottgera (Kucie kos), Jacka Malczewskiego (Wigilia na Syberii), Stanisława Masłowskiego (Wiosna roku 1905) i na koniec Stanisława Kaczora Batowskiego (Wejście strzelców Józefa Piłsudskiego do Kielc).

Zamknięci w ramie
Oglądając powstałe na podstawie dzieł mistrzów kilkunastominutowe filmy „widzowie mają niepowtarzalną okazję, aby niejako wejść do wnętrza obrazu, przyjrzeć się jego bohaterom, usłyszeć ich rozmowy, widzieć jak się poruszają i co robią, a także poznać kontekst historyczny, w jakim znajdowała się Polska tuż przed tym, kiedy wszyscy bohaterowie zastygli zamknięci w klatce czasu i ramie malarskiej. Warstwie fabularnej towarzyszył komentarz wybitnych historyków, znawców historii Polski” (WFDiF). Te filmy zaciekawiają i „wciągają”. Oglądając je poznajemy nie tylko obrazy, ale i wydarzenia historyczne, jak na przykład zabójstwo przy ołtarzu.

Zanim jednak o nim, przyjrzymy się wymienianemu jako pierwsze dziełu Matejki, czyli „Zaprowadzeniu chrześcijaństwa R.P. 965”. Ten obraz powstał w 1889 roku w ramach cyklu „Dzieje cywilizacji w Polsce”. Chrzest Polski był niezwykle znaczącym wydarzeniem dla historii Polski i naszej kultury. Jak podkreślają znawcy dzieł sztuki to dzieło odzwierciedla wiedzę jaką mieli historycy na temat chrztu Polski w końcu XIX wieku, do tego znajdziemy na nim wiele ukrytych przesłań i symboli. O tych symbolach, znaczeniach gestów i postaci dowiemy się właśnie z filmu. Występujący w nim bohaterowie tego dzieła Matejki podzielili się swoimi wątpliwościami i nadziejami związanymi z tym niezwykłym wydarzeniem.

Zabójstwo przy ołtarzu
Natomiast główną postacią innego dzieła został biskup żyjący w XI wieku, który właśnie odprawiał Mszę Świętą. To główny patron Polski bp Stanisław ze Szczepanowa, którego konflikt z królem Bolesławem Szczodrym (Śmiałym) zakończył się morderstwem. Jak podają niektóre przekazy, król Bolesław zabił bpa Stanisława 11 kwietnia 1079 roku na stopniach ołtarza krakowskiego kościoła na Skałce. Dlaczego doszło do tego tragicznego wydarzenia, a przede wszystkim jak było naprawdę? Historycy do dzisiaj spierają się o powód konfliktu, nie jest on w pełni jasny, być może chodziło o niemoralne życie króla albo obronę poddanych przed jego surowością. Na te pytania i wątpliwości spróbowali odpowiedzieć twórcy filmu. Dodam, że dzieło Matejki „Zabójstwo św. Stanisława” zobaczymy nie w Warszawie, czy Krakowie, ale w Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku.

Na koniec o tym, gdzie znaleźć filmy i materiały, by można je było po prostu obejrzeć w domu. Ich źródłami są portal Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych (wfdif.pl/pl/edukacja-filmowa/ozywiony-obraz) i platforma filmowa 35mm.online (zakładka Ożywione obrazy). Wytwórnia proponuje jeszcze jedną opcję, zakup płyt DVD zamówianych na jej portalu. Nauczyciele mogą te materiały wykorzystać, by uatrakcyjnić szkolne lekcje historii. Na wspomnianej już platformie są też dostępne specjalne materiały edukacyjne właśnie dla nauczycieli, edukatorów i uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Uwaga: dostęp do nich jest bezpłatny po założeniu konta. ■

Renata Jurowicz

Zdjęcia: Ożywione obrazy: „Zaprowadzenie chrześcijaństwa R.P. 965”, „Zabójstwo św. Stanisława”, „Kazanie Skargi”