Historia i archeologia Jerozolimy (IX)

Historia i archeologia Jerozolimy (IX)

Jerozolima w I w. po Chr. była ważnym ośrodkiem gospodarczym. W mieście kwitła produkcja oliwy
z oliwek, znajdowało się w nim sporo tłoczni. Wiele oliwy „konsumowała” sama świątynia, która potrzebowała również kadzidła i pachnideł, sprowadzanych z Półwyspu Arabskiego.

To właśnie z Jerozolimy pochodzą najstarsze na świecie ślady produkcji dmuchanego szkła. Odpadki z warsztatu szklarskiego: szklane rurki i pałeczki, małe szklane butelki zostały odkryte w łaźni rytualnej na terenie Dzielnicy Żydowskiej Starego Miasta. Słynni byli także tutejsi złotnicy i kamieniarze.

Języki mieszkańców Jerozolimy
Na ulicach Jerozolimy najczęściej słyszało się język aramejski, który już od VIII-V w. przed Chr. (od czasów imperium perskiego i asyryjskiego) był najpopularniejszym językiem Bliskiego Wschodu. Mówił nim sam Jezus Chrystus, a w Nowym Testamencie znajduje się nawet kilka słów, które wypowiedział w tym języku. Jego szerokie użycie jest poświadczone nie tylko w Biblii, ale także w inskrypcjach. Drugim językiem używanym w mieście była greka, co poświadczają znalezione inskrypcje. Znane są liczne greckie inskrypcje nagrobne i fundacyjne z terenu Jerozolimy i z jej okolic. Na murze oddzielającym w świątyni Dziedziniec Pogan od sanktuarium widniały greckie inskrypcje wzbraniające wejścia. Nosicielami greki byli głównie Żydzi pochodzący z diaspory, ale nie tylko. Hebrajski był językiem synagogi i tekstów Biblii. Był też w pewnym stopniu używany na wsi. Najrzadziej spotykało się w Jerozolimie język łaciński. Posługiwali się nim głownie rzymscy żołnierze i oficerowie stacjonujący w mieście oraz Żydzi, którzy przybyli z Italii.

Świątynia i synagogi
Centralną instytucją dla mieszkańców Judei i Żydów w diasporze była Świątynia Jerozolimska, która była nie tylko miejscem kultu i ośrodkiem pielgrzymkowym. W zasadzie prawie wszyscy mieszkańcy Jerozolimy i spora część Judejczyków była w jakiś sposób ekonomicznie powiązana ze Świątynią. Oczywiście mieszkańcy Judei uprawiali ziemię i handlowali (choć akurat sama Jerozolima leżała na uboczu wielkich szlaków handlowych), ale ich pomyślność ekonomiczna była związana z obecnością sanktuarium.
Obecność świątyni i pielgrzymów przynosiła ogromne zyski. Wielu bogatych przybyszów osiedlało się w Jerozolimie lub w pobliżu, by być blisko świątyni. Codziennie, rok po roku świątynię odwiedzało tysiące żydowskich pielgrzymów, a spora część mieszkańców Jerozolimy żyła z obsługi i zaspokajania ich potrzeb. Pielgrzymi potrzebowali kwater, żywności, pamiątek i artykułów codziennego użytku. W czasie świąt religijnych Jerozolima wprost pękała w szwach od przyjezdnych. Do świątyni i mieszkańców Jerozolimy płynął strumień pieniędzy. Do miasta przyjeżdżali wyznawcy judaizmu ze wszystkich stron świata.
Oczywiście oprócz świątyni w Jerozolimie istniały synagogi, gdzie rabini-nauczyciele czytali, wyjaśniali i komentowali Torę. Nowy Testament wspomina o synagogach Cyrenejczyków, Aleksandryjczyków i Libertynów, tzn. wyzwoleńców, potomków Żydów wziętych do niewoli przez Pompejusza w 63 r. przed Chr., a potem uwolnionych (Dz 6, 8-9). W jerozolimskim Dolnym Mieście została znaleziona inskrypcja grecka wspominająca Teodotosa, syna Vettanusa, który w I w. przed Chr. odbudował tutejszą synagogę i był jednocześnie kapłanem i przełożonym synagogi. Była to synagoga zhellenizowanych Żydów z diaspory, którzy przebywali w Świętym Mieście. Teodotos pochodził być może z Italii, jak wskazuje na to imię jego ojca. Według inskrypcji w synagodze czytano Prawo i pisma prorockie. W czasie swojej publicznej działalności (ok. 28-30 po Chr.) Jezus Chrystus odwiedzał także Judeę i Jerozolimę. Jerozolima okresu herodiańskiego i rzymskiego była tym miastem, które poznał Zbawiciel, w którym poniósł śmierć krzyżową i zmartwychwstał. Publiczna działalność Zbawiciela na ziemi dobiegała do punktu kulminacyjnego, kiedy wraz z uczniami zbliżał się do Jerozolimy na wiosnę 30 r. po Chr. Dotąd Chrystus nauczał i dokonywał cudów głównie w Galilei.

Na Górze Oliwnej
Na sześć dni przed Paschą Chrystus zatrzymał się w Betanii znajdującej się w pobliżu Jerozolimy. W IV w. po Chr. zbudowano w tym miejscu kościół. Kiedy Jezus zbliżał się do Jerozolimy, zatrzymał się na Górze Oliwnej i zapłakał, spoglądając na miasto (Łk 19, 29-44). Góra Oliwna, tak bardzo związana z dziejami Wielkiego Tygodnia, to spore, porośnięte gajami oliwnymi wzniesienie leżące na wchód od murów starej Jerozolimy. Od czasów starotestamentalnych było tradycyjnym miejscem żydowskich pochówków. W jej wapiennych zboczach wykuwano grobowce. Obecnie stoi tu franciszkańska kapliczka upamiętniająca płacz Zbawiciela nad Jerozlimą oraz kościół Wszystkich Narodów na miejscu, gdzie Jezus modlił się w Ogrójcu w Wielki Czwartek. Nie wiemy już dziś, przez którą bramę Jezus wjechał na osiołku do Jerozolimy, witany przez radosne tłumy, ale można przypuszczać że była to któraś z bram we wschodnim murze miasta. W czasie swojego pobytu w Jeruzalem Jezus nauczał na dziedzińcu i w krużgankach świątyni wiele razy, spierając się z faryzeuszami i saduceuszami (Łk 2, 41-48). W portykach stały stragany handlarzy i stoły bankierów, których Chrystus usunął ze świątyni, oburzony jej profanacją (Mk 11, 15). Na północ od świątyni znajdowała się Twierdza Antonia, której rzymski garnizon strzegł porządku w Jerozolimie.

Od Wieczernika po Golgotę
Wieczernik, w którym Chrystus spożył z Apostołami Paschę znajdował się być może na Górze Syjon, na miejscu, gdzie stało pochodzące z okresu późnej starożytności sanktuarium kościoła Świętego Syjonu. Znaleziono tu fragmenty muru pochodzącego z I w. po Chr. W okolicach tego wzniesienia miał się znajdować Pałac Kajfasza, gdzie Chrystus był przesłuchiwany przez Wysoką Radę zaraz po zdradzie Judasza i aresztowaniu w Ogrójcu (J 18, 24). W 333 r. po Chr. rzymskiemu pielgrzymowi pochodzącemu z Galii pokazywano tu miejsce, gdzie podobno stać miał dom Kajfasza. Być może arcykapłan mieszkał w okolicach, gdzie dziś stoi kościół pw. św. Piotra in Gallicantu na jerozolimskim Starym Mieście. Nie wiadomo na pewno, gdzie odbył się proces Chrystusa przed Poncjuszem Piłatem. Być może miał on miejsce na dziedzińcu Twierdzy Antonia. Bardziej prawdopodobne jednak, że Piłat sądził Jezusa w Pałacu Heroda, położonym w zachodniej części miasta, gdyż była to zwyczajowa rezydencja rzymskich namiestników, w czasie, kiedy przebywali w Jerozolimie. To tu znajdowało się wspomniane w Ewangelii według św. Jana (J 18, 28) pretorium. Była to w otoczona wysokimi murami budowla, wzniesiona na kamiennym postumencie. Posiadała setki pomieszczeń, łaźnie, ogrody i krużganki. Od wschodu przylegał do kompleksu duży plac. To prawdopodobnie tutaj zebrał się tłum domagający się od Piłata ukrzyżowania Jezusa i uwolnienia Barabasza. Tu znajdował się też wspomniany w Ewangelii litostrotos, czyli miejsce wybrukowane kamieniami (J 19, 13).
Ukrzyżowanie Zbawiciela nastąpiło na położonej poza murami miasta skale znanej jako Golgota albo Kalwaria. Dziś znajduje się ona w obrębie Bazyliki Grobu Bożego. Grób, w którym złożono ciało Chrystusa, znajdował się w pobliżu Golgoty. Był to zwyczajny skalny grobowiec, jakich wiele istniało wtedy wokół Jerozolimy. Było to wykute w skale małe pomieszczenie z niszą, w której składano ciało zmarłego. Grób był zamykany okrągłym kamieniem, którym przykrywano wejście. Do dziś można w bazylice oglądać Kamień Namaszczenia, Skałę Golgoty i Grób Jezusa.

Szymon Modzelewski