Druga sesja Soboru

Gdy sobór zebrał się ponownie jesienią, natychmiast zajął się radykalnie przepracowaną wersją dokumentu o Kościele, który na koniec pierwszej sesji został bez rozgłosu odesłany do poprawki. Nowa wersja dokumentu, zatytułowana Lumen Gentium, zaadoptowała zupełnie inny styl, mniej prawniczy, a bardziej duszpasterski. Szczególnie pierwszy rozdział „Misterium Kościoła” został przepełniony obrazami Kościoła i jego członków wyrażającymi się w takich terminach jak: płodność, godność, obfitość, dobroć, bezpieczeństwo, otwartość, delikatność, przebaczenie, czułość i ciepło. Inny rozdział został zatytułowany „Lud Boży” i był pomyślany jako podstawowa definicja Kościoła, a także wzmacniał rolę jego członków z silnym, choć niejawnym, naciskiem na „horyzontalność”, czyli zasadniczą równość wszystkich członków w miejsce dotychczasowej „wertykalności”.

Rozdział dotyczący hierarchii w Kościele, który podtrzymał strukturę ściśle prawniczą, wprowadził jednakże termin „kolegialności”, czyli nauczanie o kolegialnej naturze relacji pomiędzy papieżem i hierarchią. Właśnie ten element okazał się być w pewnym sensie piorunochronem soboru, ponieważ właśnie na nim skoncentrowały się największe spory, które spowodowały radykalne rozejście się pomiędzy większością i mniejszością ojców soborowych. Pierwsza „eksplozja” miała miejsce 16 września i dotyczyła kwestii proceduralnych, kiedy to moderatorzy prowadzący sesję zostali zmuszeni do odwołania „próbnego głosowania” odnośnie tego rozdziału (w głosowaniu tym chodziło o wyrażenie ogólnej opinii ojców w najistotniejszych kwestiach, aby umożliwić przygotowanie odpowiednich norm, według których wprowadzać poprawki w tekście – przyp. tłum.).

To był dramatyczny czas z pojawiającymi się w kuluarach plotkami dotyczącymi rzekomego spisku przeciwko wolności soboru i wzrastającej niechęci Kurii Rzymskiej, która miała być oczywiście głównym „podejrzanym”. W ciągu tygodnia trudności proceduralne zostały rozwiązane i doktryna kolegialności odniosła zdecydowane zwycięstwo, choć trzeba przyznać, że mniejszość w dalszym ciągu kontestowała legalność procedury i pozostała w stanowczej opozycji do samej doktryny.

Prace soborowe rozwijały się. Kolejnym tekstem, którym się zajęto był dokument o biskupach, który został odesłany do komisji celem uczynienia go zgodnym z ukierunkowanym na kolegialność dokumentem Lumen Gentium. W trakcie debaty na ten temat doszło do kolejnej dramatycznej konfrontacji całego soboru, kiedy kardynał Frings z Kolonii publicznie skrytykował procedury Świętego Oficjum (obecnie Kongregacji Nauki Wiary) określając je skandalicznymi i otrzymując gromki aplauz zgromadzenia. Kardynał Ottaviani, który przewodził Świętemu Oficjum zdecydowanie stanął w obronie procedur. Ten sensacyjny w swej naturze incydent był emblematyczny dla ciągłego napięcia, które towarzyszyło Soborowi w kwestiach dotyczących sposobu prowadzenia Kościoła przez centralne urzędy.

W ostatnich tygodniach sesji trafił pod obrady bezprecedensowy i oczekiwany schemat dokumentu o ekumenizmie, do którego na tym etapie został już włączony rozdział dotyczący „katolickiej postawy wobec niechrześcijan, a w szczególności Żydów”, a także „o wolności religijnej”. Czas uciekał i w konsekwencji omówiono tylko pierwsze trzy rozdziały dotyczące relacji katolików z innymi wyznaniami chrześcijańskimi. Można powiedzieć, że dość nieoczekiwanie z łatwością uzyskały one ogólną aprobatę. Ojcowie soborowi nie zdążyli zająć się  znacznie bardziej kontrowersyjnymi rozdziałami o niechrześcijanach i wolności religijnej, choć pozostały one w projekcie dokumentu. Ta sesja soboru (w ostatnim dniu, 4 grudnia, zostały uroczyście ratyfikowane dokumenty o liturgii i o mediach – przyp. red.) została zwieńczona zdumiewającym oświadczeniem Pawła VI, że zamierza wybrać się z pielgrzymką do Ziemi Świętej. Po raz pierwszy od wieków papież miał dobrowolnie opuścić Włochy otwierając w ten sposób nową erę papiestwa globalnego.

John W. O’Malley SJ

Tłum. ks. Andrzej Antoni Klimek