Chlebek Maryi

Chlebek Maryi

Dlaczego ślaz zaniedbany potocznie nazywany jest chlebkiem Najświętszej Panny albo Maryi?

Ślaz zaniedbany (Malva neglecta) należy do rodziny ślazowatych (Malvaceae). Naturalnie występuje w Europie, zachodniej Azji i północno-zachodniej Afryce. Jest rośliną ruderalną, rosnącą na przydrożach, podwórkach, nieużytkach. Preferuje gleby lekkie, piaszczyste i niezbyt suche. Nie toleruje gleb zasolonych ani skażonych metalami ciężkimi. Potocznie nazwany był „chlebkiem Najświętszej Panny”, „chlebkiem Maryi”, „Bożym chlebkiem” czy „guziczkowym zielem”. Nazwa „chlebek” nawiązuje do charakterystycznych, okrągłych owoców rośliny, które przypominają maleńkie bochenki chleba. Dzieci często bawiły się nimi, nazywając je „chlebkami Matki Boskiej”, a w trudnych czasach młode owoce i nasiona były spożywane jako pokarm, co dodatkowo utrwaliło tę nazwę w tradycji ludowej. 

W naszym klimacie ślaz zaniedbany może być rośliną jednoroczną, dwuletnią lub byliną, należącą do hemikryptofitów, czyli roślin naziemnopączkowych, których pąki odnawiające znajdują się tuż przy powierzchni ziemi lub bezpośrednio pod nią. Osiąga wysokość do 50 cm, ma łodygi nagie, pokładające się lub wzniesione, czasami czerwonawo nabiegłe. Liście mają kształt okrągły lub nerkowaty, długość i szerokość do 9 cm oraz 5–7 słabo zaznaczonych klap. Brzeg blaszki liściowej nieregularnie ząbkowany. Nerwy główne i ogonki liści mogą mieć fioletowe zabarwienie. Kwiaty drobne, kieliszkowate, wyrastają po kilka w kątach liści na szypułkach o różnej długości. Działki kielicha, długości 5–7 mm, są równowąskolancetowate, zaostrzone i zrośnięte z kieliszkiem złożonym z trzech podobnych działek. Korona składa się z pięciu bladoróżowych płatków, 2–3 razy dłuższa od kielicha. Liczne pręciki jednopylnikowe, zrośnięte u nasady w długo owłosioną rurkę. 

Ślaz zaniedbany kwitnie od czerwca do września. Kwiaty przedprątne są zapylane przez owady lub samopylne. Owoc to rozłupnia z kilkunastoma gładkimi rozłupkami o zaokrąglonych brzegach, ułożonymi w krążek. Rozłupki gęsto owłosione, z delikatnym siateczkowatym urzeźbieniem. Nasiona są ciemnobrunatne, nerkowate, z białym rąbkiem. 

Dawniej ślaz zaniedbany był wykorzystywany kulinarnie oraz leczniczo. Liście zawierają witaminę C, a kwiaty – garbniki. W całej roślinie występują oktakozyna, kwas askorbinowy, cholina, alkaloidy i saponiny. Młode liście mogą być spożywane na surowo, gotowane, używane do zagęszczania zup, ponieważ po ugotowaniu uwalniają substancję śluzowatą, podobnie jak okra. Niedojrzałe nasiona można spożywać na surowo lub po ugotowaniu – mają lekko orzechowy smak. Owoce przypominają smakiem ser i dawniej były mielone na mąkę. Z kolei bulion z korzeni może stanowić substytut białka. Należy jednak zachować ostrożność przy spożywaniu, gdyż ślaz, podobnie jak rukola, może kumulować duże ilości azotanów. 

Tomasz Dymny