TELEFON DO REDAKCJI: 62 766 07 07
Augustyna, Ingi, Jaromira 29 Marca 2024, 14:21
Dziś 19°C
Jutro 13°C
Szukaj w serwisie

Boże Narodzenie w sztuce pierwszych wieków

Boże Narodzenie w sztuce pierwszych wieków

sztuka
Matka Boża z Dzieciatkiem i Baalamem - freski z katakumb Pryscylii, malowidło prawdopodobnie z III wieku.

Najprawdopodobniej z najstarszym przedstawieniem Bożego Narodzenia w sztuce mamy do czynienia w katakumbach Pryscylli w Rzymie. Natomiast samo święto znane jest w chrześcijaństwie już od IV wieku, kiedy cesarz Konstantyn ogłosił Edykt Mediolański, proklamując w nim religijną wolność dla wyznawców Jezusa i kładąc kres ich prześladowaniom.

Zupełnie inaczej, niż przyjęło się to następnie w chrześcijańskiej tradycji ikonograficznej, anonimowy artysta-malarz wyobraził Boże Narodzenie w pochodzących z III wieku katakumbach Pryscylii.

Proroctwo Balaama
Ten uchodzący za najwcześniejszą, artystyczną wizję wspomnianego misterium fresk ukazuje kobietę chylącą się ku dziecku trzymanemu przez nią w ramionach, a w jej pobliżu mężczyznę wskazującego rękoma na widoczną ponad kobietą i jej Dzieckiem gwiazdę. W owej kobiecie widzi się Maryję, a w dziecku Jezusa, podczas gdy w męskiej postaci kierującej ręce ku gwieździe dostrzega się proroka Balaama. To właśnie on, ów starotestamentowy profeta, przepowiedział narodziny Mesjasza, o czym zresztą mówi nam w rozdziale 24. Księga Liczb: „wschodzi Gwiazda z Jakuba”.

W żłobie położony
Nawiązująca do późniejszych, klasycznych przedstawień Bożego Narodzenia, ukazująca to wydarzenie scena zdobi już wczesnochrześcijańskie sarkofagi z IV wieku, między innymi sarkofag Adelfii z Muzeum w Syrakuzach, datowany na lata 340-345. W jego rzeźbiarskiej dekoracji, pod medalionem z portretami Adelfii i jej męża, widnieje, poza umieszczonym na frontalnej ściance pokłonem Mędrców, wyrzeźbione na pokrywie sarkofagu narodzenie Jezusa Chrystusa. Widzimy tutaj Dziecię w żłobie, Maryję wraz z Józefem, towarzyszące Nowo narodzonemu zwierzęta oraz zmierzających ku Niemu z darami Mędrców. Nie bez znaczenia był zwyczaj umieszczania Bożego Narodzenia na pokrywach wczesnochrześcijańskich sarkofagów. Narodzenie Jezusa Chrystusa rozumiano bowiem jako pierwsze ogniwo odniesionego przez Niego zwycięstwa nad śmiercią.
Uboższą w związane z Bożym Narodzeniem motywy jest natomiast rzeźbiarska dekoracja pochodzącego również z IV wieku sarkofagu Marcusa Claudianusa oraz sarkofagu Stylichona. Na pierwszym z nich złożonemu do żłobu Niemowlęciu towarzyszy jedynie wsparty na lasce pasterz oraz pochylone nad żłobem zwierzęta, wół i osioł. Drugi z wymienionych sarkofagów przedstawia żłób z leżącym w nim, owiniętym w podobne do całunu pieluszki Jezusem, flankowanym przez wołu i osła.
Także w ozdabiających wnętrza świątyń malowidłach spotykamy się w pierwszych wiekach chrześcijaństwa z wyobrażeniem Bożego Narodzenia. W pierwszym w historii, monumentalnym, wzniesionym w latach 432-440 w centrum miasta kościele, czyli w rzymskiej Bazylice Santa Maria Maggiore jawi się przed naszymi oczami malowana pędzlem opowieść o pierwszych latach ziemskiego życia Zbawiciela. Chociażby na łuku bazyliki możemy podziwiać malowidła ukazujące zwiastowanie, gdzie Bogarodzicę wyobrażono jako Augustę, czyli tronującą w dworskich szatach i w diademie; wizję, jakiej doznał Józef, opiekun Jezusa i mąż Maryi; Mędrców przed Herodem, ich pokłon przed Zbawicielem; ucieczkę do Egiptu; rzeź niewiniątek oraz ofiarowanie małego Jezusa w świątyni. Prawdopodobnie wzniesienie Bazyliki Santa Maria Maggiore było reakcją na decyzję zwołanego w 431 roku Soboru Efeskiego, na którym ogłoszono dogmat o Bożym macierzyństwie Maryi. Ponadto dotyczące Matki Bożej, dekorujące bazylikę przedstawienia miały zainicjować dynamiczną ewolucję ikonografii maryjnej.

Frygijscy Mędrcy
Jedno z najstarszych przedstawień pokłonu Mędrców zdobi ścianę Capella Greca w katakumbach Pryscylli. Temat ten pojawia się również na teodozjańskim sarkofagu Ambrożego z bazyliki św. Ambrożego w Mediolanie. W pobliżu medalionu z portretami zmarłych widnieje scena pokłonu Mędrców. Zbliżają się oni do Jezusa spoczywającego na kolanach swej Matki. I tutaj także Maryja jawi się nam jako Tron Boga. Pokłon Mędrców zdobi ponadto dyptych z mediolańskich zbiorów Trivulsio, czyli plakietkę służącą do zewnętrznej oprawy pergaminowych dokumentów. Owe wczesnochrześcijańskie dyptychy wykonywano z drewna i metalu, jak też z o wiele kosztowniejszej kości słoniowej.
W strojach z Frygii, krainy leżącej w Azji Mniejszej, wyobrażeni zostali Mędrcy również na stanowiącym pierwotnie szkatułkę na klejnoty relikwiarzu z kościoła św. Nazariusza w Mediolanie. Zawierający szczątki św. Piotra i św. Pawła relikwiarz podarował św. Ambrożemu papież Damazy I. Przyjmującego hołd Jezusa wyobrażono tutaj jako nagiego, siedzącego niespokojnie na kolanach Matki w chwili, gdy podążają ku Niemu Mędrcy z darami. Podobnie ukazano pokłon Mędrców na bizantyńskiej mozaice z VI wieku, w kościele San Apollinare Nuovo w Rawennie we Włoszech. Także na tym przedstawieniu Mędrcy zbliżają się z darami, rzędem, do zasiadającego na kolanach Bogarodzicy Zbawiciela, odziani w barwne stroje Frygijczyków i zaopatrzeni w inskrypcje z ich imionami.
Epizod ten ukazano kilkakrotnie również we wnętrzu Bazyliki Santa Maria Maggiore. Mędrcy podążają za wskazującym im drogę aniołem oraz stoją przed cesarskim tronem, na którym znajduje się Zbawiciel. Jezusowi towarzyszy odziana między innymi w chustę, zwaną maforionem, Matka Boża, także zasiadająca na tronie, ale znacznie mniejszym i uboższym w zdobienia, a otaczają ją i jej Syna młodzieńczy aniołowie. 
W chrześcijańskiej tradycji Mędrców nazywa się też Monarchami. W apokryfie są to władcy Persji, Indii i Arabii. Królami określił ich na przełomie II i III wieku chrześcijański pisarz z Afryki Północnej, Tertulian, bazując na Psalmie 71, w którym mowa jest o przybywających z upominkami monarchach. Przez pierwsze wieki upodabniano ich do siebie. Dopiero w średniowieczu zróżnicowano ich postacie pod względem wyglądu i wieku. Odtąd wyobrażano Mędrców jako reprezentantów trzech ras lub znanych ówcześnie kontynentów, sugerując przyjęcie przez Dziecię hołdu od całej ludzkości. 

Tekst Justyna Sprutta

Galeria zdjęć

Dodaj komentarz

Pozostało znaków: 1000

Komentarze

Nikt nie dodał jeszcze komentarza.
Bądź pierwszy!