Sekwencje - sacrum i muzyka

Sekwencje

Sekwencja to rodzaj średniowiecznej poezji wyposażonej w sylabiczną melodię. Sekwencje składały się ze zwrotek dwu lub trójwierszowych (które miały tę samą melodię) występujących parami. Wstęp i zakończenie sekwencji stanowiła często pojedyncza zwrotka lub jeden wiersz.

Sekwencje stanowiły swego rodzaju tropy (wstawianie zdań, melodii, których pierwotnie nie było, występujące w średniowiecznej muzycznej praktyce liturgicznej) dołączone do Alleluja, czyli melodii powtarzanej już po odśpiewaniu wersetu allelujatycznego. Nie ustalono jednak, ścisłych związków melodycznych pomiędzy tymi dwiema formami. Dziś pojawia się pogląd, że wczesny repertuar sekwencyjny był produktem swobodnej wyobraźni artystycznej posługującym się różnorodnym materiałem tak melodycznym, jak i tekstowym.Mimo podjęcia bardzo szczegółowych studiów nad bogatym repertuarem sekwencji zachowanych w rękopisach, ciągle ich dzieje, a zwłaszcza początki, stanowią dla mediewistów zagadkę. Dotąd bowiem nie rozstrzygnięto kto „wynalazł” tę formę muzyczną. Większość jest zdania, iż twórcą sekwencji jest Notker Balbulus, benedyktyn z opactwa St. Gallen (840-912). Jednakże według świadectwa samego Notkera, poprawił on tylko istniejące utwory, choć napisał także kilka nowych. Sekwencje dzięki swej prostej, zwrotkowej budowie, bardzo szybko rozpowszechniły się w całej Europie. Była to swego rodzaju reakcja szerokich kręgów wiernych na wybujałą i trudną melodykę chorału gregoriańskiego, który stał się śpiewem elitarnym. W XVI wieku liczba sekwencji wzrosła do dziewięciu tysięcy. Jednakże w ogólnokościelnej praktyce liturgicznej znalazło zastosowanie tylko 38 sekwencji, a od Soboru Trydenckiego (1545-1563) zaledwie pięć, a mianowicie: Victimae paschali laudes, Veni Sancte Spiritus, Lauda Sion, Dies irae, a od 1727 roku dołączono jeszcze Stabat Mater. Te sekwencje funkcjonowały w liturgii do reformy Soboru Watykańskiego II.
Można się zastanowić, co było przyczyną tak radykalnej redukcji sekwencji po Soborze Trydenckim. Prawdopodobnie chodziło głównie o ujednolicenie liturgii rzymskiej i wyeliminowanie przerostu zwyczajów lokalnych. Nie bez znaczenia była też obawa powstania nowych błędów dogmatycznych. Jedną z przyczyn była niechęć władz kościelnych do bujnej twórczości ludowej. Często z sekwencji powstawały pieśni w językach narodowych, które wymykały się spod kontroli i były samowolnie, wbrew przepisom, wprowadzane do obrzędów. Takie śpiewy mogły okazać się groźne dla utrzymania jedności Kościoła zwłaszcza wobec prądów reformatorskich, gdyż w nabożeństwach protestanckich pieśni w językach narodowych odgrywały ważną rolę. Gruntowna reforma liturgii przeprowadzona po Soborze Watykańskim II przyniosła dalszą redukcję sekwencji. Odtąd w Kościele rzymskim obowiązują dwie sekwencje: Victimae paschali oraz Veni Sancte Spiritus. Posoborowe księgi liturgiczne nie podają uzasadnienia kolejnej redukcji sekwencji. Przypuszczać jedynie można, że u podstaw tego ograniczenia znajdowała się m.in. intencja wyeksponowania okresu wielkanocnego, który ujęto w klamrę dwóch sekwencji. Być może chodziło także o usunięcie z liturgii zbyt długich i trudnych śpiewów, choć z pewnością liczono się z nieuchronną koniecznością zastąpienia śpiewów łacińskich przez ich odpowiedniki w językach narodowych. W dokumentach Kościoła nie znajdujemy także żadnych wyjaśnień co do sposobu wykonywania sekwencji, jedynie wskazanie, że jeśli sekwencję wykonuje się według melodii gregoriańskiej, wówczas śpiewają ją na przemian kantorzy z chórem. Wydaje się, że w języku polskim śpiewy te można powierzyć kantorom, chórowi, czy też całemu zgromadzeniu i to albo naprzemiennie albo wspólnie.

ks. Jacek Paczkowski