Pieśni wielkanocne - Sacrum i muzyka

Sacrum i muzyka
Pieśni wielkanocne

Zmartwychwstanie Chrystusa oznacza zwycięstwo prawdy nad fałszem i kłamstwem, które skazały Go na śmierć; nad złością i nienawiścią ludzką, które Go prześladowały, a wreszcie jest zwycięstwem dobra i miłości. Takie zrozumienie prawdy o zmartwychwstaniu spowodowało świętowanie tego wydarzenia przez pięćdziesiąt dni. Pieśni wielkanocne wyrażają radość ze zmartwychwstania Chrystusa, a równocześnie przypominają o konieczności umierania dla grzechu, które jest warunkiem zmartwychwstania do nowego życia.

Z dotychczasowych rozważań na temat genezy pieśni wielkanocnych wynika jasno, że powstały na gruncie tych gatunków literacko-muzycznych, które wywodzą się z deformacji chorału gregoriańskiego, jakimi były tropy i sekwencje. Znaczenie tropów dla literatury i muzyki polega na tym, że były one szkołą dobrej formy lirycznej, kuźnią systemów zwrotkowych i formuł retorycznych. One to umożliwiły powstanie pieśniarstwa religijnego w językach narodowych. Pieśni wielkanocne były najstarszymi pieśniami pisanymi w języku narodowym, wymieniane już w źródłach z połowy XIV wieku. Są to następujące pieśni: „Waszego świata wszystek lud”, „Przez Twe święte zmartwychwstanie”, „Wesoły nam dzień nastał”, „Chrystus zmartwychwstan jest”. Ostatnia z wymienionych pieśni wykonywana najczęściej z sekwencją „Victimae paschali laudes”, wielokrotnie wymieniana w rękopisach i drukach polskich już od 1365 roku, jest tłumaczeniem tropu łacińskiego „Christus surrexisti”, pieśń „Wesoły nam dzień nastał”, wywodzi się z tropu „O quam Felix”, zaś melodia tropu wielkanocnego „Przez twe święte Zmartwychwstanie” pochodzi, co ciekawe z hymnu bożonarodzeniowego. Osobną grupę stanowią pieśni będące przekładami i wykorzystujące melodie oryginałów łacińskich. Do nich zaliczyć można: „Królewno niebieska”, „Matko krześcijańska” - przekłady antyfony wielkanocnej i pieśni o Duchu Świętym.
Zatem repertuar polskich pieśni wielkanocnych śpiewanych u nas od średniowiecza po wiek XVI wyrósł z tradycji, która ukształtowała się w zachodniej Europie. Bezprecedensową na tle dziejów polskiej pieśni religijnej żywotność zawdzięczają najstarsze pieśni wielkanocne zarówno swoim walorom literackim i muzycznym (wyjątkowemu pięknu i prostocie), jak i randze świąt Zmartwychwstania. Pieśni wielkanocne, podobnie jak inne pieśni religijne, były wielokrotnie publikowane w różnego typu śpiewnikach, powstają nowe kompozycje, jak bardzo popularna w XVIII wieku pieśń „Nie zna śmierci Pan żywota” autorstwa F. Karpińskiego i T. Klonowskiego. Przykładów rodzimej twórczości pieśni wielkanocnej jest jednak stosunkowo niewiele. W Polsce rozwija się bogata twórczość bożonarodzeniowa, pasyjna czy maryjna. Do dzisiaj wydawane śpiewniki w większości publikują śpiewy wielkanocne opracowane przez M. M. Mioduszewskiego, a jego śpiewnik pochodzi z I połowy XIX wieku. Wpływ na to miała zapewne wyjątkowa piękna i ekspresyjna liturgia Wielkiego Tygodnia. Świadomość, że pieśń, którą śpiewamy, śpiewało już przed nami wiele pokoleń naszych przodków, podnosi w szczególny sposób jej wartość emocjonalną. Fakt ten sprawia, iż ostrożnie podchodzimy do popularyzacji nowych kompozycji tego okresu liturgicznego.

ks. Jacek Paczkowski