Messiaen - muzyk i teolog

Sacrum w muzyce

Messiaen - muzyk i teolog
Ziemia zajmuje jedynie niewielkie miejsce w całym wszechświecie, a ptaki zajmują jedynie niewielkie miejsce na Ziemi. Najpierw był dom, w którym żyło się sztuką, potem rozmaite lektury, eksperymenty, słuchanie śpiewu ptaków i oglądanie witraży. Podróże, gra na organach w paryskim kościele Świętej Trójcy i badanie dźwięków, współbrzmień, rytmów. A także religijna żarliwość - mówił Olivier Messiaen. Był nowatorem w muzyce: pianistą, organistą kompozytorem, kolorystą muzycznym i wynalazcą systemu melodyczno-harmonicznego; był pedagogiem i muzykiem – ornitologiem, który przeniósł śpiew ptaków do muzyki, oraz – a może przede wszystkim – był teologiem.
Messiaen urodził się 10 grudnia 1908 r. w Awinionie. Jego rodzicami byli Pierre Messiaen, z pochodzenia Flamand, anglista, doskonały tłumacz dzieł Szekspira, i Cécile Sauvage, znana poetka francuska. Od dzieciństwa Olivier interesował się teatrem, ale główną jego pasją stała się muzyka. Kiedy jego rodzina osiedliła się w Paryżu, 11-letni Olivier wstępuje do konserwatorium, gdzie uczy się przez 11 lat. W konserwatorium zdobywa siedem pierwszych nagród w zakresie harmonii, akompaniamentu, kontrapunktu, fugi, gry organowej i improwizacji, kompozycji oraz historii muzyki. Wbrew gustom panującym w paryskim środowisku muzycznym, Messiaen uprawiał twórczość programową. Główną inspiracją dla jego muzyki była religia. Jego muzyka miała być wyrazem jego głębokiej wiary. Jak mówił: „Moja muzyka, czy to będzie muzyka czysta, świecka, czy teologiczna, zawsze śpiewa moją wiarę”. Pierwszymi utworami młodego Messiaena są kompozycje na fortepian, uważany przez niego za instrument śpiewający, współbrzmiący i mieniący się barwami, a nadto służący do wyrażenia treści pozamuzycznych. Większość swoich „ptasich” utworów kompozytor przeznaczył na ten instrument. Z religijnej twórczości fortepianowej Messiaena należy wymienić wielkie dzieło zatytułowane Dwadzieścia spojrzeń na Dzieciątko Jezus. Ta monumentalna kompozycja – jak wyjaśnia Messiaen – to kontemplacja Boga. Dzieło inspirowane jest tekstami Ewangelii i Mszału, a także tekstami z dzieł św. Tomasza z Akwinu, św. Jana od Krzyża i św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Kolejnym znakomitym dziełem jest Kwartet na koniec świata. Utwór ten, przeznaczony na cztery instrumenty: klarnet, skrzypce, wiolonczelę i fortepian, Messiaen skomponował, będąc w obozie w Görlitz, w którym osadzili go Niemcy. Do napisania tego dzieła zainspirował Messiaena oglądany pewnego wieczoru zachód słońca, jawiący się jako różnobarwne zjawisko, oraz fragment z Apokalipsy św. Jana, mówiący o potężnym aniele zstępującym z nieba. Mówiąc o twórczości religijnej Messiaena, nie wolno nam pominąć jego największego dzieła, jakim jest opera Święty Franciszek z Asyżu. Libretto tego arcydzieła, trwającego cztery i pół godziny, napisał sam kompozytor, włączając teksty św. Franciszka oraz fragmenty z Pisma Świętego. Jego premiera miała miejsce w 1983 roku w Operze Paryskiej, w obecności m.in. kardynała Lustigera.
 Olivier Messiaen jawi się na tle muzyki XX w. jako jeden z najwybitniejszych kompozytorów tego czasu. Muzyka współczesna – jak pisze B. Schaeffer – znalazła w nim twórcę może najbardziej samodzielnego i odważnego, mistrza o wyjątkowo indywidualnej i wyrazistej estetyce. Cała jego twórczość jest zdeterminowana przez wiarę katolicką. I pod tym względem jest niezależnym od nikogo monolitem. Twórczość religijna Messiaena jest bardzo bogata. Oprócz kompozycji fortepianowych i organowych są także religijne dzieła chóralne i orkiestrowe. Olivier Messiaen zmarł w Paryżu w wieku 83 lat. Odszedł po nagrodę do Pana, któremu poświęcił całe swoje życie i twórczość.

ks. Jacek Paczkowski