Jaką muzykę można wykonywać w kościołach?

Sacrum i muzyka
Jaką muzykę można wykonywać w kościołach?

Zgodnie z tradycją świątynie są przede wszystkim miejscem, w którym gromadzi się lud Boży. Już od najdawniejszych czasów pojęciem „kościół” został objęty również budynek, w którym wspólnota gromadzi się, by modlić się, przyjmować sakramenty, sprawować Eucharystię.

Tak więc kościołów nie można uważać za zwyczajne miejsce „publiczne”, mogące służyć wszelkiego rodzaju zgromadzeniom. Są to miejsca święte, przeznaczone wyłącznie i na stałe, do sprawowania kultu Bożego. Na ten temat wyczerpujących odpowiedzi udziela nam m. in. „Instrukcja o koncertach w kościołach”.
Historia rozwoju muzyki kościelnej od wieków potwierdza, że świątynie służyły do prezentowania dorobku muzycznego w poszczególnych epokach. Wynikało to głównie z braku sal koncertowych, które mogłyby pomieścić wykonawców, jak i słuchaczy. Niewątpliwym atutem wielu świątyń była znakomita akustyka ich wnętrz. Ponadto, z uwagi na jedność języka, świadomość religijna ludzi minionych epok nie dostrzegała niczego zdrożnego w wykonywaniu wszelkich gatunków i form muzycznych w budynku kościelnym. Jedne utwory łączono z liturgią, inne, „do słuchania” wykonywano poza nią. Sytuacja zmieniła się, gdy zaczęto rozróżniać sacrum i profanum. Problem zaczął narastać, gdy wybudowano osobne sale koncertowe, a mimo to w wielu przypadkach nadal organizowano w kościołach występy artystyczne. Oddzielono co prawda koncerty od czynności liturgicznych, ale zastrzeżenia budził dobór repertuaru koncertów. Do dnia dzisiejszego w świątyniach wykonuje się symfonie, muzykę ludową, patriotyczną, a nawet rozrywkową. Stąd potrzeba zapoznania się z nauką Kościoła na omawiany temat.
Jakie kryteria powinny obowiązywać przy doborze utworów wykonywanych w kościołach poza liturgią? Przede wszystkim powinna to być muzyka liturgiczna, której z przyczyn obiektywnych nie można wykonać podczas świętych obrzędów tj. cykle mszalne, nieszpory, hymny, psalmy, itp. Zaleca się również wykonywanie tych utworów gregoriańskich, które wyszły już z powszechnego użycia. Ponadto muzykę religijną, która nie jest przeznaczona do liturgii, ale czerpie np. teksty z Biblii lub z liturgii, albo też odnosi się w jakiś sposób do Pana Boga, Matki Bożej, świętych, błogosławionych, a także Kościoła. Termin ten odnosi się również do muzyki czysto instrumentalnej, zwłaszcza organowej, którą przeznaczono do wykonywania w kościele przez oparcie jej na motywach muzyki kościelnej, przez tytuł lub dedykację religijną. Tego rodzaju muzyka spełnia ważną rolę, gdyż może podkreślać świąteczny charakter obchodzonej uroczystości, czy wręcz do niej przygotowywać, może wprowadzać w specyfikę okresu liturgicznego, stwarzać atmosferę piękna i medytacji oraz ułatwiać rozumienie czytań biblijnych. Uprawianie tej muzyki pożyteczne jest również z uwagi na zachowanie i przypomnienie skarbca muzycznego, który nie powinien zginąć. Dlatego w kościołach można wykonywać np. dramaty religijne, oratoria o tematyce religijnej, pieśni, utwory organowe itp. Mogą one ułatwić zrozumienie i pogłębienie prawd wiary, albo też wytworzyć odpowiedni sakralny nastrój. Zjawisko częstego wykorzystywania kościołów jako miejsca koncertów stawia proboszczów wobec pytań, które wymagają odpowiedzi. Udostępnianie kościołów na wszelkiego typu koncerty wywołuje sprzeciw wielu wiernych, zaś bezwzględna odmowa ich udostępniania jest źle przyjmowana przez organizatorów i muzyków. Stąd, przede wszystkim należy mieć tu na uwadze samą istotę i przeznaczenie kościołów.

ks. Jacek Paczkowski