TELEFON DO REDAKCJI: 62 766 07 07
Augustyna, Ingi, Jaromira 29 Marca 2024, 03:31
Dziś 19°C
Jutro 13°C
Szukaj w serwisie

Gorzkie żale - nabożeństwo

Gorzkie żale

Wielki Post ma przybliżyć wiernym Misterium Paschalne. Dlatego opisy pojmania, męki i ukrzyżowania Chrystusa, jakie znajdujemy w Ewangelii, od wieków oddziaływały na wyobraźnię zarówno twórców muzyki klasycznej, jak i ludowej. Ważne miejsce w zrozumieniu i przeżyciu męki Pańskiej odgrywa nabożeństwo Gorzkich żali.

Gorzkie żale to popularne w Polsce nabożeństwo pasyjne, połączone z wystawieniem Najświętszego Sakramentu i kazaniem pasyjnym. Pochodzi ono z początków XVIII wieku i po raz pierwszy odprawiono je w 1707 roku. Jego tekst zachował oryginalne, staropolskie brzmienie.
Co ciekawe, struktura tego nabożeństwa opiera się na strukturze dawnej Jutrzni. Składają się z trzech części, rozpoczyna się Zachętą (lub Pobudką - analogia do współczesnego Wezwania) i wzbudzeniem intencji (czytanie). W każdej części znajduje się hymn i dwie pieśni.
Trudno sobie dzisiaj wyobrazić Wielki Post bez nabożeństwa Gorzkich żali. Obok Drogi krzyżowej wrosły one na stałe w religijny krajobraz wielkopostnego czasu. Muzyka Gorzkich żali, jeżeli nie trzyma się śpiewnikowej wersji, niemal w każdej świątyni rozbrzmiewa swoistym kolorytem, właściwym kulturze danego regionu. Różnorodność melodyki jest cechą muzyki ludowej, ale świadczy także o muzycznej wartości pierwowzoru. W wielu parafiach, a zwłaszcza w wiejskich kościołach, powstały niezliczone, muzyczne odmiany tego nabożeństwa. A dla organistów są polem do wykazania się umiejętnościami: wrażliwością barwową i harmoniczną, dla ludzi – okazją do śpiewu z całego serca.
Powstanie Gorzkich żali w obecnej formie wiąże się ściśle z historią Bractwa św. Rocha przy kościele Świętego Krzyża w Warszawie. Poza działalnością charytatywną członkowie tego bractwa brali udział między innymi w procesjach pokutniczych kapników, procesjach różańcowych, w odprawianiu pasji. Już w 1698 roku Wizytator Polskiej Prowincji Księży Misjonarzy zatwierdził nabożeństwo postne – pasję, będącą przeróbką pasji łacińskiej, pt. Fasciculus myrrhae. Najprawdopodobniej wykonywano tę pasję na wzór średniowiecznych misteriów, co wiązało się z dużymi kosztami i nakładem pracy. Starano się, zatem o wprowadzenie takiego nabożeństwa, które można by odprawić nawet w najbiedniejszych kościołach. Stworzenie nowego nabożeństwa podjął się ówczesny promotor Bractwa św. Rocha ks. Wawrzyniec Benik. Był on nie tylko autorem, ale także redaktorem i wydawcą Gorzkich żali. 2 stycznia 1707 roku zaproponowano ułożenie i wydanie nowego sposobu odprawiania nabożeństwa pasyjnego, natomiast w lutym podano gotowy tekst do druku. W pierwszą niedzielę Wielkiego Postu 1707 roku, tj. 13 marca, pod przewodnictwem oficjała warszawskiego, ks. Stefana Wierzbowskiego, w asyście wizytatora Michała Tarło, po raz pierwszy odśpiewano Gorzkie żale. W niedługim czasie uzyskały one także zatwierdzenie przez Stolicę Apostolską. Dość szybko Gorzkie żale stały się nabożeństwem bardzo popularnym i chętnie celebrowanym. Misjonarze zaprowadzili je w swoich placówkach, a ponieważ w XVIII wieku prowadzili 22 seminaria w Polsce na 31 ogólnej liczby, zaszczepili w wielu kapłanach umiłowanie do tego nabożeństwa. W ten sposób Gorzkie żale rozszerzyły się po całym kraju. O ich powodzeniu świadczy fakt, że w przeciągu zaledwie pół wieku ukazało się piętnaście wydań. W późniejszym czasie pojawiły się różne propozycje przeróbek, form zastępczych. Żadne jednak się nie przyjęły, a wręcz napotkały nieprzychylną opinię ogółu.
Ks. Wawrzyniec Benik ustalił układ i sposób odprawiania Gorzkich żali. Nabożeństwu temu towarzyszyła bardzo uroczysta, okazała liturgia. Cała celebracja rozpoczynała się po nieszporach, od wystawienia Najświętszego Sakramentu. Po wystawieniu śpiewano Gorzkie żale (zakończenie „Któryś za nas cierpiał rany”), po nich było kazanie pasyjne, po kazaniu – procesja. Całość najprawdopodobniej kończyła się pieśnią „Wisi na krzyżu”. Jeżeli chodzi o obecne zwyczaje odprawiania Gorzkich żali, to nabożeństwo rozpoczyna się od Pobudki, potem kazanie, po nim wystawienie Najświętszego Sakramentu i dalszy ciąg Gorzkich żali: intencja, hymn, lament, Rozmowa duszy z Matką Bolesną. Następnie pieśń na błogosławieństwo albo Suplikacje, błogosławieństwo Najświętszym Sakramentem i śpiew „Któryś za nas cierpiał rany”. W praktyce odprawia się Gorzkie żale raczej według schematu tradycyjnego. Śpiewa się je w niedziele Wielkiego Postu przy wystawionym Najświętszym Sakramencie. Wykonuje się przeważnie tyko jedną część, a kolejne w następujące po sobie niedziele. Dziś w wielu świątyniach zrezygnowano z procesji z Najświętszym Sakramentem, natomiast na zakończenie, po błogosławieństwie, gdzieniegdzie jest zwyczaj podawania wiernym do ucałowania relikwii drzewa Krzyża Świętego, świętych Pańskich albo samego krzyża.


Ks. Jacek Paczkowski

Galeria zdjęć

Dodaj komentarz

Pozostało znaków: 1000

Komentarze

Nikt nie dodał jeszcze komentarza.
Bądź pierwszy!