Zabytkowe organy w konkatedrze

Zabytkowe organy w konkatedrze

Opis Instrumentu

Szafa organowa stanowi obudowę organów. Widoczna z zewnątrz część szafy wraz z umieszczonymi w niej ozdobami i piszczałkami nazywana jest prospektem organów. Spełnia ona w instrumencie podwójną rolę: jest ozdobną częścią instrumentu, jak również zabezpiecza wnętrze organów i wpływa korzystnie na wypromieniowanie dźwięku. W omawianych organach szafa nie stanowi całości z wnętrzem. Została wybudowana osobno przez najprawdopodobniej, podanego w piśmie ks. Zborowskiego, pana Skowrońskiego z Jutrosina. Prospekt organowy jest bezstylowy, z tendencjami nawiązującymi do baroku (bogata ornamentyka snycerska z motywami fauny i flory). W centralnie położonym trójkącie wieńczącym prospekt, od wewnętrznej strony, znajduje się wpis: „Malarz kościelno – dekoracyjny Franciszek Biedała, Poznań 28 VIII 1930 rok, F. Krysiak – malarz Ostrów 5. 9. 1930”. Mogą to być współtwórcy bogatych motywów prospektu.
Piszczałki prospektowe po remoncie zostały naprawione i odnowione przez tzw. brązowanie. Szafa organowa i inne elementy konstrukcyjne po oczyszczeniu  zakonserwowano. Wypolerowano również piszczałki frontowe (wykonane z wysokiej próby cyny).
Pierwotny stół gry ustawiony został w odległości 0,5 metra od prospektu w centralnym jego miejscu. Grający na organach zwrócony był twarzą do ołtarza. Obecny, ustawiony pod kątem z lewej strony instrumentu w odległości ok. 1,5 metra od prospektu, pozwala grającemu widzieć zarówno ołtarz główny, jak i chór muzyczny. Kontuar posiada dwie klawiatury manuałowe (manuał I główny) i klawiaturę nożną. Klawiatury manuałowe, będące systemem dźwigni jednoramiennych, posiadają skalę od C – g3 (po 56 klawiszy) w układzie chromatycznym. Klawisze białe – diatoniczne i klawisze czarne – chromatyczne pokryte są tworzywem. Klawiatura nożna łukowa (wykonana z drewna dębowego), obejmuje dwie oktawy i kwartę czystą (C – f1) w układzie chromatycznym, stanowi też system dźwigni jednoramiennych. Stół gry wyposażono w wałek crescendo z wyłącznikiem, tremolo i w wyłącznik głosów językowych - to nowość w stosunku do starego kontuaru. Szczególnie wyłącznik głosów językowych jest praktyczny przy ich rozstrajaniu się w czasie zmian temperatur w kościele.

Pierwotna traktura instrumentu była pneumatyczna. Ten rodzaj traktury wprowadzono do budownictwa organowego w połowie XIX wieku. Szybki rozwój systemu pneumatycznego nastąpił w drugiej połowie XIX wieku i trwał do początków XX wieku. W organach budowanych w 1909 roku zastosowanie tego systemu było jak najbardziej uzasadnione i typowe. Główną wadą pneumatyki rurkowej są występujące opóźnienia, stąd przy remoncie instrumentu podjęto decyzje o zmianie traktury. Poważne zniszczenia traktury instrumentu wymagały ponadto weryfikacji całej koncepcji jej funkcjonowania. Wydaje się być zasadnym zmiana traktury na tzw. elektropneumatyczną. W tym celu zamontowano nowy elektryczny kontuar wraz z elektromagnesami, nowymi aparatami relais. Tak zmieniona traktura w żadnym stopniu nie wpływa na klimat i styl instrumentu, ponieważ od tzw. relais pod wiatrownicą, system pozostaje niezmieniony.
W instrumencie wykorzystano typowe dla systemu pneumatycznego wiatrownice stożkowe. Każdy manuał i pedał posiada oddzielną wiatrownicę. Piszczałki na wiatrownicach mają układ chromatyczny. Każdy głos ustawiono na oddzielnym klocu. Piszczałki w prospekcie otrzymują powietrze ze swojego kloca poprzez kondukty.
Piszczałki organowe dzielą się na dwa podstawowe typy - wargowe, zwane labialnymi i językowe. W omawianym instrumencie występują oba typy piszczałek.
Podczas prac zamontowano nową  turbinę powietrzną  firmy Laukhuff, w nawiązaniu do pozostałych oryginalnych podzespołów z tej firmy.
Dotychczasowe miechy organowe były w złym stanie, dlatego zamontowano nowe cztery miechy organowe, pozbawione tzw. czerpaków (zbędne w przypadku traktury elektrycznej a istniejące przy oryginalnych miechach). Zabieg ten w istotny sposób podniósł sprawność rekonstruowanych miechów i przyczynił się do powiększenia miejsca pod organami, potrzebnego do obsługi spodu wiatrownic. Pozwoliło to również na swobodny i stabilny rozdział powietrza między sekcjami. Stwierdzono także poważne zniszczenia kanałów powietrznych, które wymieniono na nowe wraz z systemem przepustnic i mieszków wyrównawczych.
Dyspozycja instrumentu - I manuał: Bordun 16’, Prinzipal 8’, Hochflöte 8’, Salicional 8’,  Fugara 8’, Gedackt 8’, Quinte 5 2/3’, Gemshorn 4’, Oktave 4’, Kornett  5 fach, Rauschquinte  2 fach, Mixtura 2-4 fach, Trompete 8’, Super I, Koppel II-I,  Super II-I; II manuał: Liblich Gedackt 16’, Geigenprinzipal 8’, Gamba 8’, Portunal 8’,  Aeoline 8’,  Vox caelestis 8’,  Prastant 4, Trawersflöte 4’, Spitzflöte 4, Harmonica 3 fach, Clarinette 8’, Super II-II; pedał: Prinzipal bass 16’, Violon 16’, Subbass 16’, Quintbass 10 2/3’,  Oktavbass 8’, Cello 8’, Gedackt 8’, Pozaune 16’, Koppel I-Ped, Koppel II-Ped.

ks. Jacek Paczkowski