Richard Wagner poeta dramatu muzycznego

W dziejach ludzkości wielu artystów wzbudzało kontrowersje, ale niewielu jest kompozytorów tak niezaprzeczalnie kontrowersyjnych jak zięć Liszta – Richard Wagner. Geniusz kompozytorski, filozof i poeta dramatu muzycznego. Człowiek, który pragnął za cenę doczesnego szczęścia uwolnić świat od zła, a sens życia znajdował w miłości do kobiety. Miał przyjaciół, ale i wrogów, doznał nędzy, ale i uznania. Georges Bizet widział w nim największego kompozytora swojej epoki, ale dla Berlioza wstęp do „Tristana i Izoldy” ciągnął się „bez żadnego tematu poza czymś w rodzaju chromatycznego jęczenia”. Wielu przyznaje, że był całkowicie pozbawiony skrupułów, zapatrzony w siebie i pazerny. Wielu mówiło, że Wagner to nowatorski i wspaniały kompozytor, zdumiewająco ambitny i wpływowy. Już inni przed nim myśleli o stworzeniu syntezy „filozofii, polityki, historii i literatury, a także mitu, poezji, dramatu i muzyki, ale nigdy nie czynili tego z taką wyobraźnią i wizjonerstwem”. 

Richard Wagner urodził się 22 maja 1813 r. jako syn Joanny Paetz i Fryderyka, aktuariusza policji miejskiej w Lipsku. Było to krótko przed pokonaniem napoleońskiej Wielkiej Armii w bitwie pod tym miastem. Po śmierci ojca, który zmarł rzekomo na tyfus, matka wyszła za mąż za Ludwika Geyera, aktora teatru w Dreźnie. Ryszard wzrastał w atmosferze teatru, stąd był dzieckiem odznaczającym się wrażliwością, skłonnością do fantazjowania i pragnieniem uznania. W swojej młodości Wagner prowadził hulaszczy tryb życia. Jednak po objęciu posady kapelmistrza w Magdeburgu zawarł ślub z Minną Planer, jednak ich małżeństwo nie było szczęśliwe, a nawet, jak mówił sam Wagner - tragiczne. W roku 1866 Minna zmarł w Dreźnie, z dala od męża. Wagner w tym czasie wywołał kolejny skandal, rozbijając małżeństwo swego przyjaciela Hansa von Bülow z córką Liszta - Cosimą. Cosima nie miała wsparcia ze strony ojca, który był zbulwersowany Wagnerowskim „trójkątem”. Cosima zaś wobec Wagnera żywiła tak ogromny szacunek i oddanie, że graniczyły one z uwielbieniem. „On jest dla mnie niewysłowienie dobry” - pisała. Wagner i Cosima pobrali się w sierpniu 1870 roku, cztery lata po śmierci Minny.

Do niesamowitego wydarzenia doszło w życiu Wagnera, kiedy on – republikanin spotkał się z potomkiem liczącej siedemset lat rodziny Wittelsbachów – królem Ludwikiem II. Król zapisał potem: „Wagner pochylił się nad moją ręką i wydawał się wzruszony czymś, co było tak naturalne; pozostał tak, nie mówiąc ani słowa. Miałem wrażenie, że nasze role się odwróciły. Pochyliłem się ku niemu”. Ludwik spłacił długi Wagnera i przyznał mu roczną pensję w wysokości 4000 guldenów, a więc wyższą od tej, jaką płacono dyrektorowi ministerialnego departamentu. Po intrygach politycznych Wagner opuścił Monachium i zamieszkał w Tribschen. Król Ludwik w niedługim czasie go odwiedził i polubił Cosimę. Nadal finansował Wagnera i zapłacił za kosztowne udogodnienia w willi, w której mieszkali. Chociaż były między nimi wzloty i upadki, król nie mógł istnieć bez kompozytora, co pokazuje całe ich życie. Król był wierny Wagnerowi nawet w okresie jego ogromnych kłopotów finansowych związanych z budową monumentalnego teatru operowego w Bayreuth.

Religijność Wagnera objawiała się we wszystkich okresach jego życia w postaci skłonności do mistycyzmu i tęsknoty do idealnego świata, w którym panuje czysta, bezcielesna miłość. Wyrażał to przede wszystkim w swoich muzycznych dziełach. W „Tannhäuserze” idealny świat jawi się jako „państwo Boga”, a w „Pierścieniu Nibelunga” jako „państwo miłości”. Po 16 przedstawieniach „Parsifala” (jego ostatniego dzieła), 13 lutego 1883 roku Wagner zmarł nagle na udar serca w Wenecji. Pochowano go Bayreuth w małym ogrodzie wilii Wahnfried.

ks. Jacek Paczkowski