TELEFON DO REDAKCJI: 62 766 07 07
Augustyna, Ingi, Jaromira 28 Marca 2024, 13:44
Dziś 19°C
Jutro 13°C
Szukaj w serwisie

Okres I Rzeczypospolitej Polskiej

Relacje Państwo – Kościół

Okres I Rzeczypospolitej Polskiej

W naszej rubryce w poprzednich artykułach dokonaliśmy analizy relacji państwo – Kościół od  starożytności, poprzez średniowiecze, epokę nowożytną aż po czasy Soboru Watykańskiego II, czyli nam współczesne. Przejdźmy teraz do omówienia relacji państwo – Kościół w Polsce w poszczególnych okresach jej dziejów, a mianowicie w okresie I Rzeczypospolitej, II Rzeczypospolitej, w okresie PRL oraz w III Rzeczypospolitej, czyli po 1989 roku.

I Rzeczypospolita to bardzo długi okres w dziejach naszego kraju, który rozpoczyna się w roku 966, kiedy to nastąpił chrzest pierwszego władcy Polski, księcia Mieszka I i jego drużyny, i tym samym nastąpiła fundacja nowego państwa na mapie Europy – Polski. To początki państwowości polskiej. Ten długi okres w naszych dziejach kończy się w 1795 roku, kiedy Rosja, Prusy i Austria dokonują trzeciego i ostatecznego rozbioru Polski i tym samym Polska znika z mapy Europy na 123 lata, aż do 1918 roku. Stąd w ubiegłym roku obchodziliśmy 100-lecie odzyskania naszej niepodległości. Rok 966 był niezwykle ważny, gdyż stanowił początek Kościoła w Polsce i początek państwa polskiego; Kościół i państwo polskie mają bowiem ten sam moment konstytucyjny. Polska stawała się państwem chrześcijańskim, zbudowana na tradycji i kulturze słowiańskiej. Od początku jej dziejów relacje ze Stolicą Apostolską były bardzo dobre, jak również pomiędzy władcami Polski, książętami czy królami a hierarchią kościelną. Budowano kościoły, fundowano klasztory i szkoły. Często prawo kościelne jakby naturalnie stawało się prawem państwowym, gdyż niejako uzupełniało braki prawne w rodzącej się rzeczywistości państwo – cywilnej Polski. Stąd nie było wtedy zasadniczo umów czy traktatów dwustronnych państwo – Kościół w dzisiejszym rozumieniu.

I tak w okresie I Rzeczypospolitej Polskiej można wyróżnić trzy dokumenty regulujące relacje państwo – Kościół, z których dwa były typowo kościelne, a jeden miał już charakter umowy bilateralnej. Pierwszym z nich jest Bulla papieża Leona X z 1 lipca 1519 roku zatytułowana Romanus Pontifex, w której papież unieważnił uprawnienia nadane przez polskich władców osobom duchownym i świeckim. Uprawnienia dotyczyły prawa nadawania godności i beneficjów kościelnych z pominięciem hierarchii kościelnej i prawa kanonicznego. Wprawdzie papież wszedł w kompetencje świeckie, ale wcześniej to władza świecka dokonała uzurpacji władzy kościelnej, czyli zadecydowała o tym, co do niej nie należy. 

Drugim dokumentem tego okresu w relacjach państwo – Kościół jest także Bulla, ale już następnego papieża Klemensa VII z 1 grudnia 1525 roku Cum singularem, która określiła zasady nadawania godności i beneficjów kościelnych oraz obsadzania stanowisk w Kościele. Była ona kontynuacją i uzupełnieniem Bulli papieża Leona X i jeszcze lepiej rozdzieliła kompetencje państwa i Kościoła. 

Trzecim dokumentem tego okresu jest dwustronna umowa zawarta pomiędzy papieżem Klemensem XII a królem Polski Augustem II Sasem Tractatus de abbatiis in Regno Poloniae. Traktat został podpisany dwa razy: 6 sierpnia 1736 roku, a następnie10 lipca 1737 roku. Pierwsza część z 1736 roku zawierała 14 artykułów, a druga z 1737 roku zawierała 6 artykułów. Powyższy traktat państwowo – kościelny dotyczył nadawania tytułów w tzw. opactwach komandatoryjnych, których w Polsce było wtedy 13, a które miały szczególne znaczenie kościelne oraz państwowe, a także ekonomiczne. Otóż opat komandatoryjny, to zarządca i zwierzchnik klasztoru, który został wyznaczony przez polskiego władcę świeckiego.

Ta forma nadania tytułu kościelnego przez władcę świeckiego, polegała na powierzeniu w zarząd dochodowego beneficjum kościelnego osobom zasłużonym dla dworu, forma zagwarantowania im dochodu czy rekompensaty. Opat komandatoryjny, jako nie duchowny, często nawet nie odwiedzał opactwa, a na miejscu był opat klasztorny, który faktycznie zarządzał życiem opactwa, sprawami duchowymi i liturgicznymi. Tractatus w drugiej części podpisali 10 lipca 1737 roku: Camillo Paulitius (Stolica Apostolska) i Jan Tarło (Rzeczpospolita Polska), wojewoda sandomierski, a także subaltern regimentarza generalnego koronnego i ambasador Rzeczypospolitej w Państwie Kościelnym. Tego samego dnia nastąpiła ratyfikacja Traktatu przez papieża i przez senatorów polskich, czyli włączenie traktatu do systemu prawnego państwa polskiego oraz Kościoła katolickiego. 

Warto zaznaczyć, iż w okresie I Rzeczypospolitej Polskiej (966-1795) ukształtował się fenomen, znany w historii jako Tradycja Polskiej Tolerancji Religijnej, która wpisuje się jak najbardziej w omawiane przez nas zagadnienia z zakresu relacji państwo – Kościół. Jej wyznacznikami była doktryna Pawła Włodkowica, Konfederacja Warszawska oraz Konstytucja 3. Maja.

To trzy wyznaczniki tejże tradycji polskiej tolerancji, które omówimy w następnym felietonie, a które sprawiły, iż I Rzeczpospolita była państwem wielonarodowym, wielokulturowym i wieloreligijnym. Mieszkali na jej terytorium poza Polakami: Niemcy, Holendrzy, Żydzi, Ormianie, Rosjanie, Białorusini i wiele innych narodowości.

ks. Zbigniew Cieślak

Dodaj komentarz

Pozostało znaków: 1000

Komentarze

Nikt nie dodał jeszcze komentarza.
Bądź pierwszy!