Ogólne regulacje prawne Konkordatu z 1925 roku

Ogólne regulacje prawne Konkordatu z 1925 roku

Polska, odrodzona po 11 listopada 1918 roku, porządkowała po zaborcach i jednocześnie budowała nowy system prawny państwa. W relacjach państwo – Kościół ewidentną była konieczność nowych regulacji prawnych.

Zapowiedziała to już Konstytucja marcowa z 17 marca 1921 roku w art. 114: „Stosunek państwa do Kościoła będzie określony na podstawie układu ze Stolicą Apostolską, który podlega ratyfikacji przez Sejm”. Powyższe ustalenie Konstytucji Marcowej było prawną przyczyną zawarcia Konkordatu. Dlatego jeszcze w tym samym, bo w 1921 roku, została powołana komisja, której zadaniem było przygotowanie tekstu Konkordatu. Obok wspomnianej prawnej przyczyny zawarcia Konkordatu, istniały powody natury praktycznej, które doprowadziły do szybkiego podpisania umowy między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską. Do nich należy zaliczyć: funkcjonowanie w państwie polskim regulacji prawnych byłych zaborców, które uzależniały Kościół od władz państwowych; niezgodność granic diecezji z granicami państwowymi (niektóre polskie terytoria były zależne od biskupów rezydujących poza granicami RP); wielu biskupów piastujących urzędy w Polsce nie było Polakami; brak regulacji prawnych dotyczących spraw majątkowych Kościoła; przynależność religijna na kresach wschodnich państwa była utożsamiana z przynależnością narodową, co zwiększało napięcie o charakterze religijno – narodowym.
Prace komisji trwały cztery lata i już 10 lutego 1925 roku w Rzymie doszło do podpisania Konkordatu pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską. Negocjatorami byli: kard. Pietro Gasparri - Sekretarz Stanu Państwa Watykańskiego, Władysław Skrzyński - ambasador RP przy Stolicy Apostolskiej i prof. Stanisław Grabski - poseł na Sejm, były minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Prezydent RP Stanisław Wojciechowski (urodzony w Kaliszu) ratyfikował Konkordat 30 maja 1925 roku w Warszawie. Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych nastąpiła w Watykanie 3 czerwca 1925 roku. Dokument bilateralny wszedł w życie dokładnie dwa miesiące później, tj. 3 sierpnia 1925 roku.
Konkordat Polski z 1925 roku zawiera uroczystą preambułę, 27 artykułów oraz uzgodnienia końcowe. Został sporządzony w dwóch językach oryginalnych: francuskim i polskim. Merytorycznie jego artykuły można podzielić na trzy logiczne części: ustalenia o charakterze ogólnym, kościelnym oraz państwowym.
Ogólne regulacje prawne polskiego Konkordatu z 1925 roku stanowią pierwszą grupę postanowień i miały za zadanie „usatysfakcjonować” zarówno stronę państwową jak i kościelną. Pierwszą z nich była pełna wolność Kościoła w Polsce. Kościół katolicki został zapewniony o „pełnej wolności” na całym terytorium Rzeczpospolitej Polskiej bez różnicy obrządków znajdujących się na terenie II RP, a więc dla obrządku łacińskiego, grecko - rusińskiego i ormiańskiego. „Pełnia wolności” oznaczała całkowitą swobodę Kościoła w sprawowaniu władzy duchowej i jurysdykcyjnej oraz w zarządzaniu sprawami majątkowymi i administracyjnymi (por. art. 1).
Cóż to oznacza w konsekwencji? Państwo polskie ani nie nadawało wolności Kościołowi ani nawet jej nie dopuszczało, lecz ją uznało i „zapewniło” jako naturalnie jemu przysługującą. Zapewnienie wolności oznaczało także, iż państwo gwarantowało jej bronić na terytorium RP. „Pełnia wolności” Kościoła oznaczała więc całkowitą wolność Kościoła w jego funkcjonowaniu w Polsce a nie niezależność od prawa państwowego, jak sugerowała ówczesna lewica parlamentarna w dyskusjach nad ratyfikacją Konkordatu, czy niektórzy dzisiaj w odniesieniu do Konkordatu z 1993 roku czy innych praw Kościoła katolickiego w III Rzeczypospolitej.
Drugą regulacją tzw ogólną Konkordatu z 1925 roku była wewnętrzna wolność Kościoła. Państwo polskie okresu międzywojennego zapewniało Kościołowi katolickiemu pełną wolność instytucjonalną na terytorium II RP, gwarantowało także całkowitą swobodę relacji wewnątrz kościelnych, która obejmowała (por. art. 2): swobodne i bezpośrednie kontakty biskupów, duchownych i wiernych ze Stolicą Apostolską; swobodne i bezpośrednie kontakty biskupów z duchowieństwem i wiernymi za pomocą listów pasterskich, zaleceń czy nakazów.
Trzecią ogólną regulacją omawianego dokumentu było ustanowienie pełnych relacji dyplomatycznych pomiędzy stronami, a mianowicie Rzeczpospolitą Polską a Stolicą Apostolską. Celem takiej regulacji było utrzymanie relacji, jakie strony nawiązały jeszcze przed 11 listopada 1918 roku (Nuncjusz został mianowany już 26 sierpnia 1918 roku), a także rozwój i utrwalenie obustronnych relacji. W konsekwencji ustalono, iż przy Stolicy Apostolskiej będzie rezydował Ambasador Rzeczpospolitej Polskiej, a na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej dyplomata watykański w najwyższej randze, tj. Nuncjusz Apostolski z kompetencjami na teren Wolnego Miasta Gdańska (por. art. 3). W ten sposób Konkordat z 10 lutego 1925 roku usankcjonował istniejącą już od 1918 roku praktykę wymiany dyplomatów.

ks. Zbigniew Cieślak