Leoš Janáček ? czołowy muzyk Brna

Leoš Janáček – czołowy muzyk Brna

Janáček, rozczarowany niepowodzeniem starań o wystawienie w Pradze jego opery Jenufa, pracował w Brnie, gdzie głównie spopularyzował muzykę Dvořáka. Ci dwaj kompozytorzy byli przyjaciółmi i czasami wspólnie spędzali urlop, jednak wpływowe kręgi w Pradze nie doceniały Janáčka i w owym czasie praktycznie go nie znano ani w Czechach, ani gdziekolwiek indziej.

Leoš Janáček urodził się 3 lipca 1854 roku w rodzinie nauczyciela w morawskiej miejscowości Hukvaldy. Miejscowość ta jest bardzo malownicza i znajduje się u podnóża Karpat. Gdy Leoš miał jedenaście lat posłano go do szkoły muzycznej w augustiańskim klasztorze w Starym Brnie. Po latach Janáček napisał, że rozłąka z rodziną była „niewyobrażalnym okrucieństwem”, pogłębionym śmiercią ojca, który umarł rok później. Ukończywszy tę szkołę w wieku piętnastu lat, uzyskał stypendium w czeskim Instytucie Kształcenia Nauczycieli, gdzie miał zdobywać kwalifikacje z przedmiotów ogólnych, a nie muzyki. W tym okresie został dyrygentem chóru tkaczy. Pierwsze jego kompozycje powstały więc z myślą o chórze męskim a cappella. Był bardzo wymagający i chórzyści zauważyli szybko, że cechuje go „wybuchowy temperament” i „niekontrolowany gniew”. Realizując swoje muzyczne marzenia Janáček uzyskał roczne stypendium w szkole organistowskiej w Pradze. Był tak zdolny, że program trzyletniego kursu przerobił w ciągu roku. Mówi się, że był tak biedny, iż nie mógł wynająć fortepianu i musiał się zadowolić stołem, na którym kredą narysował klawiaturę. W Kolegium Nauczycielskim zakochał się w Zdeňce, córce dyrektora. Gdy wyjeżdżał, przysyłał jej miłosne listy, a poślubił ją, gdy miała szesnaście lat. Małżeństwo to jednak nie należało do udanych, Zdeňka pisała: „poza gwałtownymi wybuchami namiętności mego męża, nie było między nami tkliwości ani serdeczności, nigdy nie miał dla mnie czasu. Tymczasem, po powrocie do Brna Janáček był niestrudzonym popularyzatorem muzyki w tym mieście. W Kolegium Nauczycielskim uczył śpiewu chóralnego oraz grał na skrzypcach i organach. W 1881 roku założył szkołę organistowską, z którą był związany przez czterdzieści lat. Jego trudna sytuacja finansowa, blokowanie wystawiania utworów, wiązały się z silnym poczuciem tożsamości narodowej kompozytora. Był bardzo prorosyjski i zasadniczo antyhabsburski: mówi się, że „jego silna reakcja na długą austriacką dominację jego ojczyzny widoczna jest w czeskim, morawskim i rosyjskim tle wszystkich jego oper. Najsłynniejszą jego operą jest Jenufa, ale sam stwierdził, że nie zdoła uzyskać jej wystawienia, za niedyplomatyczny charakter. Zagrał tę operę Oldze, jego ukochanej córce, tuż przed jej śmiercią. Potem powiedział, że śmierć córki odczuł tak, jakby ktoś wyrwał mu serce.
W swoich kompozycjach nawiązywał do folkloru (szczególnie morawskiego). Komponował opery, balety, utwory kameralne i fortepianowe. Dużą rolę w jego twórczości odgrywają utwory religijne, jak: „Msza Głagolicka” do starosłowiańskiego tekstu mszalnego, „Ojcze nasz”, „Hospodine, pomiluj ny”, „Wielka Ewangelia” na głosy solowe, chór i orkiestrę.
W ostatnich latach życia kompozytor zaczął się cieszyć powodzeniem. Szkołę organistowską zamienił na konserwatorium, zaczęto organizować mu koncerty. Kupił niewielki dom szwagierki w Hukvaldach. Widywano go w Luhačowicach, kurującego reumatyzm kąpielami w leczniczych wodach. Janáček podobno przeziębił się w lesie. Przeziębienie przeszło w zapalenie płuc i kompozytor zmarł w szpitalu niedaleko Ostrawy 12 sierpnia 1928 roku.

ks. Jacek Paczkowski