Antyfona Salve Regina

Antyfona Salve Regina

Z okazji świąt lub w szczególnych okolicznościach można usłyszeć śpiew antyfony maryjnej Salve Regina, czyli w języku polskim „Witaj Królowo”. Tekst tej średniowiecznej modlitwy wyraża zaufanie we wstawiennictwo Dziewicy Maryi wobec człowieka, który wciąż zmaga się z grzechem. Antyfona Salve Regina kończy również modlitwę różańcową i jest często śpiewana w czasie pogrzebów. Jest jedną z najpopularniejszych i najbardziej znanych modlitw do Maryi, Matki Jezusa, pierwotnie napisanych po łacinie. Jest to jedna z czterech antyfon brewiarza poświęconych Dziewicy (pozostałe trzy to Alma Redemptoris Mater, Ave Regina Coelorum i Regina Coeli). Pierwotnie jest to sekwencja, chociaż układ wersetów może się różnić w wersjach różnych zestawień. Przez pewien czas przypisywano ją Bernardowi z Clairvaux; jednak teraz wiadomo, że dodał on jedynie ostatnie wezwanie: O clemens, o pia / o dulcis, Virgo Maria. Obecnie większość komentatorów przypisuje autorstwo łacińskiego oryginału bł. Hermanowi z Reichenau. Bernard dla wyrażenia swojej miłości do NMP nie tylko pięknie o niej pisał, ale często ją pozdrawiał w jej świętych wizerunkach. Powtarzał wówczas radośnie Ave, Maria! Legenda głosi, że raz z figury miała mu odpowiedzieć Matka Boża na to pozdrowienie słowami: Salve, Bernardzie!

Cystersi, dominikanie i franciszkanie zachęcali do odmawiania Salve Regina w różnych okolicznościach (zwłaszcza w Liturgii godzin). W 1250 roku Grzegorz IX zatwierdził ją i przepisał, aby była śpiewana na końcu Komplety. Mnisi śpiewali ją przed snem, a bracia z Zakonu kaznodziejskiego śpiewali ją w procesji z zapalonymi świecami. Według tradycji bł. Sadok i pozostali Sandomierscy Męczennicy Dominikańscy śpiewali tę pieśń, gdy ich klasztor atakowały tatarskie hordy. W Sandomierzu jedno ze wzgórz i ulica noszą nazwę Salve Regina. Sporo autorów chrześcijańskich opracowało komentarze do tej modlitwy. Wśród nich wyróżniają się: św. Bernard z Clairvaux, św. Anzelm z Lukki, św. Piotr Kanizy, François De Costere i św. Alfons Maria Liguori. Zachowało się ponad 20 polskich redakcji antyfony wierszem lub prozą z XIV-XV wieku. Najstarsze tłumaczenie prozą, być może z końca XIV wieku, zostało odnaleziona przez Łukasza Gołębiowskiego w zaginionym dziś rękopisie datowanym na rok 1406. Opublikował je drukiem Wacław Maciejowski w 1852 roku. Najstarsze znane tłumaczenie wierszem (incipit: „Zdrawa gospodzie milosti”) znajdowało się w zaginionym Kancjonale Przeworszczyka z 1435 roku, opisanym przez Michała Juszyńskiego w 1820 roku. Przekład ten oparto na wersji czeskiej. Tłumaczenie to składało się z 15 nieregularnych wersów bez podziału na strofy. W tekście występowały liczne bohemizmy. Zbliżona wierszowana redakcja znalazła się w dziele „Żywot Pana Jezu Krysta” Baltazara Opeca w wydaniu drugim z 1522 roku.

Bł. Herman z Reichenau lub Herman Kaleka, zwany również Hermanem Chromym, Hermanem Kulawym, (ur. 18 lipca 1013 r. w Altshausen w Szwabii, zm. 24 września 1054 r. w Reichenau) to benedyktyński mnich związany z klasztorem Reichenau, astronom, matematyk, kompozytor, kronikarz i poeta. Niepełnosprawny prawdopodobnie od urodzenia, nie poruszał się samodzielnie, czytał i pisał z trudem. Obdarzony wybitnym intelektem, w wieku siedmiu lat, został posłany na naukę do Berna, opata klasztoru Reichenau. W wieku 30 lat złożył śluby zakonne. Bł. Herman interesował się historią, muzyką, matematyką oraz astronomią. Napisał kronikę historii świata od narodzin Jezusa Chrystusa do 1054 roku, która jest jednym z głównych źródeł informacji na temat XI wieku. Niektórzy przypisują mu wprowadzenie podziału godziny na minuty. Był jednym z wiodących badaczy zaangażowanych w upowszechnienie dzieł z zakresu matematyki i astronomii dostępnych wówczas jedynie w języku arabskim. Znając trudne okoliczności życia bł. Hermana możemy głębiej zrozumieć słowa: „Do Ciebie wołamy wygnańcy, synowie Ewy, do Ciebie wzdychamy jęcząc i płacząc na tym łez padole”. Niektórzy badacze twierdzą, że bł. Herman napisał Salve Regina pod koniec swego życia, gdy na skutek choroby był prawie unieruchomiony i tracił wzrok. Poniekąd wtedy napisał: „one miłosierne oczy Twoje na nas zwróć, a Jezusa, błogosławiony owoc żywota Twojego, po tym wygnaniu nam okaż”.

Śpiew tej prastarej antyfony może być dla każdego współcześnie żyjącego chrześcijanina okazją do zgłębiania treści wiary. „Witaj Królowo, Matko Miłosierdzia”. Kiedy Najświętsza Panna poczęła Syna Bożego i Go zrodziła stała się Matką Miłosierdzia. To ona wydała na świat Tego, który był uosobieniem miłosierdzia Bożego. Jednocześnie jej wolność, która zaowocowała wyjątkową świętością pozwala nazywać ją Królową. Królowanie Maryi polegało na zachowaniu jej od grzechu, ale także na wyjątkowej zdolności dokonywania wyborów zgodnych z wolą miłującego Boga. Maryja otwiera dla każdego dar miłosierdzia. Żaden grzesznik nie zginie, jeżeli ucieka się w swoich modlitwach do Najświętszej Pani. „Życie, słodyczy i nadziejo nasza, witaj!”. Św. Bernard twierdził: „Niech ci, którzy nie mają nadziei, złożą nadzieję w Maryi!”.

ks. Jacek Paczkowski