Źródła Prawa Kanonicznego

Kiedy szukamy wiedzy na jakiś temat, to sięgamy po rzetelną książkę, czy „fachowy” artykuł, gdzie będzie podane skąd pochodzą informacje bądź znamy autora i ufamy jego wiedzy. Nawet kiedy słuchamy wiadomości, czy czytamy gazety, winniśmy zapytać o źródło ich pochodzenia.

Stąd także w naszych rozważaniach pytanie: jakie są źródła prawa kanonicznego i jak się ono ukształtowało?

Źródłami prawa kanonicznego są wszelkie odniesienia, które posłużyły do ukształtowania prawodawstwa kościelnego, czyli kanonicznego. Chrześcijanie bowiem od początku swego istnienia, zanim powstało prawo kanoniczne jako odrębne pojęcie (od Soboru w Nicei w 325 roku), a tym bardziej jako osobna dziedzina naukowa (od Kodeksu Gracjana w XII wieku), kierowali się własnymi zasadami, pochodzącymi z Pisma Świętego oraz ustnej i pisemnej tradycji Apostolskiej. Powyższe zasady były zbierane w osobnych dokumentach pisanych, liturgicznych, czy nawet literackich. W ten sposób rozpoczął się proces tworzenia prawa kanonicznego w Kościele.

Jednak dokumenty nie stanowią jedynego rodzaju źródeł w tworzeniu się prawa kanonicznego. Należy wyróżnić dwa zasadnicze rodzaje źródeł w tworzeniu się corpus iuris canonici, a mianowicie źródła materialne i formalne. Źródła materialne prawa kanonicznego są pierwotne w stosunku do źródeł formalnych i dotyczą tego, kto je tworzy, czyli osoby prawodawcy. Natomiast źródła formalne stanowią poszczególne kodeksy i inne dokumenty prawne. Pierwszy rodzaj źródeł prawa kanonicznego jest też nazywany fontes existendi iuris (źródła istnienia prawa), a drugi fontes cognoscendi iuris (źródła poznania prawa).

Wyróżnijmy zatem „kto” stanowi źródła materialne prawa kanonicznego oraz „co” stanowi źródła formalne w tworzeniu się prawa kanonicznego. Otóż źródłami materialnymi, ujmując w porządku hierarchicznym są: Pan Bóg, Biskup Rzymski (papież), Kolegium Biskupów (wszyscy biskupi świata wraz z papieżem), biskupi diecezjalni oraz tzw. ciała ustawodawcze zgromadzeń zakonnych. To oni właśnie „wydają” prawo w Kościele i stanowią praprzyczynę powstawania jakiejkolwiek ustawy w Kościele, stąd słusznie stanowią oni źródła materialne istnienia prawa kanonicznego. Natomiast źródłami formalnymi są wszelkie dokumenty prawne wydawane przez wyżej wymienione autorytety prawodawcze, a mianowicie całe prawo Boże naturalne i prawo Boże objawione (pochodzą od Pana Boga jako źródła materialnego prawa), Kodeks Prawa Kanonicznego, bulle, encykliki, konstytucje apostolskie i inne dokumenty prawne wydawane przez papieży, dokumenty soborowe (pochodzące od Kolegium Biskupów), statuty synodów i inne uchwały partykularne (pochodzące do biskupów diecezjalnych czy ciał ustawodawczych zgromadzeń zakonnych). Zatem źródeł formalnych poznania prawa kanonicznego jest bardzo dużo i dla lepszego ich zrozumienia dokonajmy ich podziału. Ze względu na to czy dokumenty prawne obowiązują oficjalnie w Kościele czy nie, czy zostały promulgowane (ogłoszone prawnie) czy nie, dzielimy je na urzędowe i prywatne. Pierwszą kategorię stanowi np. Kodeks, a drugą choćby książki profesorów kanonistów. Drugi podział można dokonać ze względu na pewność co do treści lub autora dokumentu prawnego, stąd wyróżniamy źródła autentyczne i apokryficzne. W końcu dzielimy je na chronologiczne i systematyczne, ze względu na zastosowaną w nich metodę: według czasu powstania danej ustawy lub według zagadnienia, jaką dziś powszechnie stosuje się nie tylko w prawie.

ks. Zbigniew Cieślak