Spotkanie ekumeniczne w Przespolewie

Do niecodziennego spotkania ekumenicznego dwóch wyznań doszło w parafii Przespolew, gdzie na żydowskim cmentarzu w Nowym Czachulcu za zmarłych i pomordowanych Żydów z tamtejszego getta wspólnie modlili się ksiądz biskup Edward Janiak i przedstawiciel Naczelnego Rabina Polski Michaela Schudricha – rabin Tyson Hernerger. W spotkaniu uczestniczyli także ks. Piotr Bamberski (gospodarz miejsca) oraz księża z terenu Gminy Kawęczyn: ks. Antoni Janicki, ks. Dariusz Horbiński i ks. Roman Kowszewicz.

Cmentarz znajduje się na terenie jednego z trzech gett wiejskich, jakie powstały podczas II wojny światowej w okupowanej Polsce. Na obszarze 1711 ha skupieni zostali Żydzi z powiatu tureckiego. Z tego powodu na przełomie listopada i października 1941 roku eksmitowano z gospodarstw wszystkich rolników z 18 wsi i przysiółków. Zostali oni rozlokowani na obrzeżach getta u polskich rolników. Do opuszczonych chat 2 października 1941 roku zostali przewiezieni Żydzi z likwidowanego wówczas getta w Turku, a także z gett w Dobrej i Tuliszkowie. Łącznie ok. 4 tys. ludzi. Na terenie getta przebywali do 20 lipca 1942 roku, kiedy zostali wywiezieni do obozu zagłady w Chełmnie n/Nerem. Pozostała jedynie wydzielona grupa z rabinem Pinchasem Weisem, która miała za zadanie uporządkować teren getta oraz pochować ostatnich pomordowanych. 

Ostatni Żydzi zostali przetransportowani do getta w Łodzi 31 lipca. W tym czasie grupa Polaków próbowała ukryć rabina. Niestety jego kryjówka została odnaleziona przez niemiecką żandarmerię, a rabin z żoną Chaną Esterą i dwójką małych dzieci – zamordowani. 

Przez lata teren getta porastał las, a historia była prawie całkowicie zapomniana. W rocznicę pacyfikacji getta Samorząd Gminy w Kawęczynie postanowił uczcić pamięć ponad 290 spoczywających tam Żydów. Prace przygotowawcze trwały od lipca ub. roku. Odtworzono listę ofiar oraz wykonano specjalny postument, na którym umieszczono granitową tablicę z nazwiskami i wiekiem ofiar. W poniedziałek, 22 kwietnia odbyła się uroczystość, na którą zaproszeni zostali Alex Dancyg (Instytut Yad Vashem w Jerozolimie), dr Leon Weintraub (Szwecja) oraz ostatni żyjący „ocalony” – świadek tamtych wydarzeń - Jehuda Widawski (Tel Aviv). W imieniu Naczelnego Rabina Polski przybył rabin Tyson Herberger. 

Po krótkim wstępie wójta gminy Jana Nowaka głos zabrał rabin Herberger, który podkreślił, jak ważna jest taka oddolna inicjatywa. Z kolei ks. bp Edward Janiak powiedział: „Historia każe nam wyciągać wnioski na przyszłość. Prawdziwa wiara nigdy nie każe zabijać człowieka. Bóg jest jeden i ten sam. Uczy nas głębokiego szacunku do życia każdego człowieka. Chcemy pamiętać w modlitwie o leżących tu ludziach. Wierzymy, że oni są po tamtej stronie życia”. 

Po odmówieniu modlitwy za zmarłych przez Rabina oraz Księdza Biskupa dokonano odsłonięcia lapidarium, a następnie rozsypano ziemię z Jerozolimy przywiezioną przez pana Widawskiego. Następnym aktem uroczystości był przejazd do ZSP im. Marii Skłodowskiej-Curie w Kawęczynie, gdzie odbyła się sesja naukowa nt. getta.

Paweł Janicki