Organy w kościele Podwyższenia Krzyża Świętego w Wyganowie

Organy w kościele Podwyższenia Krzyża Świętego w Wyganowie

Wieś położona w gminie Kobylin w powiecie krotoszyńskim, około 4 km na wschód od Kobylina. Wyganów wzmiankowany jest w przekazach od XIV wieku, kiedy był własnością rodziny Wyganowskich herbu Łodzia. W tutejszym dworze kolejni przedstawiciele tej rodziny mieszkali aż do schyłku XVI wieku. Potem dobra ziemskie zostały przez nich sprzedane. Jako następni właściciele Wyganowa wymieniani są m.in. Choińscy, Kadzińscy i Sulimowscy, a około 1710 roku majątek przeszedł w ręce Jana Korzbok Zawadzkiego, skarbnika kaliskiego. Po nim Wyganów należał do Potockich, a u schyłku XVIII wieku kupił go Stanisław Rembowski herbu Ślepowron. Być może z jego inicjatywy wzniesiona została nowa, klasycystyczna rezydencja, datowana na 1803 rok, choć niewykluczone jest, że zbudowali ją dopiero kolejni właściciele posiadłości, rodzina Mikorskich herbu Ostoja.

Majątek kupił Józef Mikorski, prezes sądu ziemskiego w Poznaniu, ożeniony z Katarzyną z Wierzchleyskich z Gaszyna h. Berszten II. Po nim dziedziczył syn, również o imieniu Józef, ożeniony z Teofilą Fontowiczówną - w posiadaniu jego spadkobierców był do schyłku XIX wieku. Następnie przeszedł w ręce Zaborowskich, którzy sprzedali go Komisji Kolonizacyjnej, a dobra zostały rozparcelowane.

Historia kościoła

Dane historyczne wskazują na istnienie kościoła już w XIII wieku. Był to kościół drewniany pod wezwaniem św. Jakuba i św. Mikołaja, który spłonął w XVIII wieku. Na jego miejsce został zbudowany nowy drewniany kościół ufundowany przez Jana Zawadzkiego. Świątynia (na planie krzyża) posiadała pięć ołtarzy. Niestety spłonęła w XIX wieku. Obecny kościół został zbudowany po 1807 roku i poświęcony w 1818 roku. Jest on murowany o cechach neogotyckich, jednonawowy. Strop jest podparty sześcioma dębowymi kolumnami. W prezbiterium znajduje się ołtarz dębowy i obraz Jezusa ukrzyżowanego. W czasie II wojny światowej świątynia został zamieniona przez Niemców na magazyn. Po wojnie przywrócono jej charakter sakralny. Kościół konsekrowano we wrześniu 1954 roku.

Historia organów

Od roku 1722 istniał w Wyganowie nowy drewniany kościół. Wizytacja dekanatu krotoszyńskiego w roku 1743 nic nie wspomina o tym, by w kościele istniały organy. Dopiero z dokumentu z roku 1762 dowiadujemy się, że na pewno stały w nim organy. Wizytacja Stefana Łubieńskiego z roku 1790 potwierdza istnienie małego pozytywu szkatulnego. Był to zapewne instrument wypożyczony z fary kobylińskiej. Dekadę później w kolejnych dokumentach wizytacyjnych czytamy: Horus cum Organo per reperationem. Niestety kościół ten wraz z pozytywem został zniszczony w pożarze w roku 1807.

Na miejscu spalonego kościoła został wybudowany obecny, ale jeszcze w roku 1829 nie było w nim organów, o czym wspomina w liście do Arcybiskupa gnieźnieńskiego ówczesny właściciel Wyganowa Rembowski herbu Ślepowron: „(…) nie ma jeszcze Organa, tego potrzebnego instrumentu dla nabożeństwa w kościele. Zapewne też z jego fundacji powstał instrument. W tym miejscu należy uściślić informację zawartą w publikacji J. Gołosa: Organy o prospekcie z elementami rokokowymi z początku XIX wieku. Akt Kościoła i Plebani z 20 lutego 1834 roku podaje dokładną datę budowy i wielkość organów: (…) chór drewniany, wyrzucony. Organ o 9 głosach nowy, roku 1831 i 1832 robiony bez malatury”. Dokument ten wspomina również o ustanowieniu funduszu dla organisty, składającego się z ogrodu i trzech ról. Wspomniany już Rembowski dopytywał ówczesnej władzy duchownej o możliwość połączenia urzędu organisty i nauczyciela, co zresztą wkrótce nastąpiło. Wiemy też, że organistą w roku 1845 był niejaki Herczyński, a kalkanistą Tomaszewski.

Kolejne dokumenty archiwalne potwierdzają wiadomości o organach. W opisie kościoła z 1853 roku czytamy: „Organy o 6 głosach w manuale a o 2 głosach w pedale. Znajdują się w stanie dobrym, bo w roku zeszłym są wyreperowane. Kolejny opis z 13 grudnia 1866 roku wspomina: Chór, na którym organ z 6 głosami manuału i 2 głosami pedału. Dokumenty z lat późniejszych XIX wieku nie wnoszą żadnej istotnej informacji odnośnie organów. Z lat międzywojennych zachował się raport z wizytacji pasterskiej z roku 1920, w którym odnotowano: Organisty ani organistówki kościół nie posiada. Z ławki grywa na organach miejscowy nauczyciel”.

Obecnie instrument jest w nienajlepszym stanie technicznym - wymaga kompletnej renowacji. Na pulpicie widoczna jest intarsja „Fr. Barciszewski Organomistrz”. Na piszczałkach widoczne jest bardzo dokładne znakowanie głosów. 

ks. Jacek Paczkowski