Kaplica Męczeństwa i Wdzięczności Księży Dachauowczyków

29 kwietnia minie 75 lat od wyzwolenia obozu w Dachau i 72 lata od pierwszej zorganizowanej pielgrzymki księży – byłych więźniów obozu koncentracyjnego w Dachau do kaliskiego Sanktuarium św. Józefa. Od 1970 roku w bazylice znajduje się szczególne miejsce, jakim jest Kaplica Męczeństwa i Wdzięczności.

W historii liczącej blisko 400 lat obecności w Kaliszu Cudownego Obrazu św. Józefa i związanego z nim żywego kultu tego świętego, kapłani – byli więźniowie niemieckiego obozu koncentracyjnego w Dachau zajmują szczególne miejsce. A wszystko zaczęło się od cudownego ocalenia księży – więźniów obozu w dniu 29 kwietnia 1945 roku za przyczyną św. Józefa. Wcześniej kapłani odprawili 9-dniową nowennę do św. Józefa i ślubowali, że jeżeli przeżyją, to będą pielgrzymować do św. Józefa w Kaliszu, szerzyć jego kult w kraju i przyczynią się do powstania dzieła św. Józefa. Tym dziełem jest Instytut Studiów nad Rodziną w Łomiankach, który został powołany dokładnie w 30. rocznicę wyzwolenia obozu.

Wypełniając zobowiązanie uczynione św. Józefowi kapłani przybyli do Kalisza już w oktawie święta Opieki św. Józefa w 1946 roku, by podczas uroczystej Eucharystii uświetniającej obchody 150. rocznicy koronacji Cudownego Obrazu św. Józefa podziękować Bogu za przyczyną tego świętego za dar ocalenia. Natomiast w pełni zorganizowana pielgrzymka księży z Dachau, w której wzięło udział ok. 500 kapłanów odbyła się w 1948 roku.

Nadzwyczajny uroczysty charakter miała pielgrzymka zorganizowana z okazji 25-lecia wyzwolenia obozu w Dachau, która odbyła się 28-29 kwietnia 1970 roku z udziałem Prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego i metropolity krakowskiego kard. Karola Wojtyły. Podczas tego wydarzenia poświęcona została utworzona w podziemiach kaliskiej bazyliki Kaplica Męczeństwa i Wdzięczności. Dokonano także otwarcia Archiwum i Muzeum Księży Dachauowczyków.

Kaplicę Męczeństwa i Wdzięczności zaprojektował Benedykt Tofil, który jest także autorem rzeźby Chrystusa Frasobliwego i tablic upamiętniających męczeństwo księży polskich, które umieszczone zostały na ścianie Kaplicy Śmiertelnego Lęku Pana Jezusa w Dachau. Pielgrzymi nawiedzający kaliską Kaplicę odczuwają klimat dramatycznych warunków życia obozowego. Przy wejściu znajduje się płyta piaskowca, na której wyryte są słowa „Świętemu Józefowi, w pokornej podzięce za wyzwolenie z otchłani śmierci, ku uczczeniu zamęczonych i zmarłych braci, kapłani, którzy doczekali srebrnego jubileuszu wyzwolenia z Dachau”. Tam też umieszczony jest drut kolczasty z wplecionymi w niego odwróconymi trójkątami z literą „P”, oznaczającymi polskich więźniów w hitlerowskich obozach zagłady. – Od wejścia do ołtarza biegnie długi, szeroki pas z czerwonego klinkieru, symbolizujący krew wyznaczającą męczeństwo życiowej drogi więźnia obozowego. U końca tej drogi znajduje się ołtarz ofiarny. Jego mensę tworzy płyta z piaskowca osadzona na cierniowej koronie, która oparta jest na podstawie wykonanej z polnych kamieni. Ołtarz usytuowany jest na tle ściany z płyt piaskowca z wyciętym w niej krzyżem. Umieszczona jest w nim rzeźba, przedstawiająca wznoszące się z ziemi do góry dwie ręce więźnia – jedną w geście modlitewnego błagania, drugą – dziękczynienia – opisuje ks. dr Sławomir Kęszka w przewodniku „Kaplica Męczeństwa i Wdzięczności Księży Dachauowczyków w Sanktuarium św. Józefa w Kaliszu”.

Na ścianie z prawej strony umieszczono witraże ukazujące dzieje wyzwolenia obozu w Dachau. – Czerwone róże pierwszego witraża przypominają krwawe życie w obozie, a złowieszczy napis: Arbeit macht frei beznadziejność sytuacji. Drugi witraż wyobraża moment, gdy skazani na śmierć w obozie, szukają ratunku, oddając się pod opiekę św. Józefa Kaliskiego. Trzeci ilustruje radosne chwile wyzwolenia, kiedy to na dachach baraków wyzwoleńców pojawił się w ciągu kilku minut las 33 flag narodowych – mówi ks. dr Jarosław Powąska. Na lewej ścianie kaplicy przedstawiona jest droga krzyżowa polskiego duchowieństwa z czasów II wojny światowej, a jej stacjami są obozy koncentracyjne, w których masowo ginęli polscy kapłani: Oświęcim, Gusen, Neuengamme, Działdowo, Bergen-Belsen, Mathausen, Flosenburg, Buchenwald, Sachsenhausen, Oranienburg, Nordhausen, Sztutowo, Gross-Rosen, Dachau i inne liczne obozy i miejsca kaźni. Tę symboliczną drogę kończy urna w kształcie kielicha z czerwonej, wypalonej cegły zawierająca ziemię z obozów zagłady.

Na tylnej ścianie kaplicy znajduje się ryty w piaskowcu relif przedstawiający krzyż, u którego stóp widoczne są postacie więźniów. – Jeden z nich, w męce konania podtrzymywany jest przez współbrata, zaś trzeci stoi obok krzyża, z ręką wzniesioną ku górze i zdaje się wołać Sursum Corda, wskazując jednocześnie drugą ręką na znajdujący się obok tekst z nazwami wszystkich polskich, przedwojennych diecezji i zgromadzeń zakonnych – czytamy w przewodniku.

Księża – byli więźniowie z Dachau, stworzyli też muzeum, które ulokowane zostało pomiędzy wejściem z prawej nawy świątyni do podziemi, a Kaplicą Męczeństwa i Wdzięczności. Wybrane przedmioty znajdujące się na ekspozycji są świadectwem ich życia obozowego. W muzeum można zobaczyć m.in. więzienne ubranie – pasiak, planszę ze zdjęciami ukazującymi obóz w Dachau, naczynia obozowe codziennego użytku, bursy do potajemnego przenoszenia Najświętszego Sakramentu, różańce, w tym jeden wykonany z instalacji elektrycznej z zestrzelonego samoloty.

Z roku na rok rośnie zainteresowanie wśród pielgrzymów księżmi, którzy byli w obozie, zwiedzają oni Kaplicę Męczeństwa i Wdzięczności, o której śp. abp Kazimierz Majdański (sam był więźniem w obozie w Dachau) mówił, że to „miejsce święte, swoiste Katakumby”.

Szczegółowe informacje na temat życia obozowego w Dachau, cudownego wyzwolenia i pielgrzymek dziękczynnych można znaleźć w przewodniku „Kaplica Męczeństwa i Wdzięczności Księży Dachauowczyków w Sanktuarium św. Józefa w Kaliszu” zredagowanym przez ks. dr. Sławomira Kęszkę ze słowem wprowadzającym ks. prał. dr. Jacka Ploty. Pozycja jest ilustrowana zdjęciami autorstwa Dariusza Szelinga, a także fotografiami archiwalnymi.

Tegoroczne uroczystości związane z Dniem Męczeństwa Duchowieństwa Polskiego, przypadające w 75. rocznicę wyzwolenia obozu i 50. rocznicę utworzenia Kaplicy Wdzięczności i Męczeństwa, odbędą się w dniach 28 i 29 kwietnia Narodowym Sanktuarium Świętego Józefa w Kaliszu. - W dniu 28 kwietnia o godz. 19.00 w Kaplicy Wdzięczności i Męczeństwa odprawiona zostanie Msza św. w intencji jej fundatorów, a 29 kwietnia o godz. 12.00 będzie miała miejsce uroczysta Eucharystia – poprzedzona słowem wprowadzającym o godz. 11.30 – sprawowana przez Arcybiskupa Seniora Archidiecezji Wrocławskiej Mariana Gołębiewskiego. Po Mszy św. nastąpi poświęcenie Kaplicy i Muzeum Księży Dachauowczyków po zakończonych niedawno pracach remontowo-konserwatorskich – napisał biskup kaliski Edward Janiak w komunikacie wydanym w związku z obchodami Dnia Męczeństwa Duchowieństwa Polskiego.

Cały komunikat można przeczytać na stronie Diecezji Kaliskiej

Ewa Kotowska-Rasiak