Anielskie organy - Chełmce

Anielskie organy

Chełmce. Jest to niewielka, malownicza miejscowość położona nieopodal Kalisza, skrywająca we wnętrzu swego parafialnego kościoła pw. Narodzenia NMP niezwykły skarb - organy piszczałkowe zbudowane przez świdnicką firmę Schlag und Söhne. Instrument ten zaliczyć można do najcenniejszych w diecezji.

Tradycje organmistrzowskie w firmie Schlag und Söhne zapoczątkował Christian Gottlieb Schlag, będący z wykształcenia tkaczem. Przypadek sprawił, że pracował przy budowie organów w  Döbers. Zajęcie to tak bardzo przypadło mu do gustu, że postanowił oddać się w całości nowemu rzemiosłu. Po odbyciu praktyk organmistrzowskich rozpoczął samodzielną działalność na terenie Dolnego Śląska zatrudniając przy tym swojego brata - Johanna Karla. Ze względu na prężny rozwój firmy w roku 1838 kolejny brat - Heinrich - znalazł zatrudnienie w firmie. W dalszych latach firma prężnie rozwijała się, zmieniała lokalizację, by ostatecznie osiąść w Świdnicy, dorabiając się zakładu o powierzchni 11 tysięcy m2, urządzeń zasilanych przez napęd parowy oraz około setki pracowników. W roku 1893 prace w firmie rozpoczęli synowie Christiana Gottlieba - Teodor i Oskar. Był to moment, w którym firma oficjalnie przyjęła nazwę Schlag und Söhne. Za swą działalność organmistrzowską otrzymała wiele nagród i wyróżnień, do których zaliczyć można tytuł Dostawcy Dworu Jego Książęcej Wysokości Księcia Albrechta Pruskiego, czy tytuł Nadwornych Budowniczych Organów Jego Cesarskiej i Królewskiej Mości. Firma prosperowała do II wojny światowej i była największym tego typu warsztatem działającym na obecnych ziemiach polskich, budującym ogromną ilość instrumentów w tak renomowanych miejscach jak choćby Filharmonia Berlińska. Schlagowie zbudowali około 1100 organów, a opus znajdujący się we Wrocławiu-Widawie oznaczony jest  numerem 1099. Głównym ośrodkiem działalności firmy był Dolny Śląsk, ale jej instrumenty odnaleźć można na Górnym Śląsku, w Czechach, Finlandii, Włoszech, Meksyku, Norwegii, Rumunii, Niemczech, a nawet Południowej Afryce.
Organy kościoła Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Chełmcach mają niezwykłą historię powstania, bowiem instrument znajdujący się we wnętrzu tej neogotyckiej świątyni pierwotnie zbudowany został dla kościoła ewangelickiego w miejscowości Reichenau (dzisiejsze Bogaczowice Stare) jako 895 dzieło firmy  Schlag und Söhne Schweidnitz. Dokładnie w roku 1911 świdniccy organmistrzowie dokonali przebudowy barokowych organów znajdujących się w jego wnętrzu, po których do dnia dzisiejszego zachował się niezwykle bogaty prospekt organowy (część frontowa instrumentu), pochodzący z roku 1783. Instrument do Chełmc trafił już po II wojnie światowej. Poprzedni Proboszcz parafii, ks. Józef Walenty Kwiatkowski, wspomina taką oto historię: Niemiec Laube, miał syna Edwarda. Syn Laubego strzelaja?c do tabernakulum znajdującego się w naszym kościele, zniszczył je. Wchodził takz?e na organy i łamał piszczałki. Po wojnie trzeba było sie? starac? o nowy instrument. Sprawuja?cy wo?wczas piecze? nad parafia? ksia?dz Tadeusz Szmidt był umuzykalniony i szukał instrumentu profesjonalnego. Jako, z?e znał sie? na rzeczy, zamo?wił włas?nie ten instrument. Jego naste?pca w 1947 r. translokował organy, kto?re przybyły tu z  Dolnego S?la?ska. Chociaz? nie były budowane do naszego kos?cioła, cieszy fakt, z?e w Chełmcach znalazła sie? taka organowa perła. To dobrze dla instrumentu, z?e trafił do naszej parafii, bowiem niszczałby w kos?ciele, kto?ry i tak został ostatecznie rozebrany. Organy wyposażone są w 24 głosy rozlokowane na dwa manuały (klawiatury ręczne) oraz klawiaturę pedałową. Niezwykle cennym jest fakt, że instrument, mimo dość skomplikowanej historii, przetrwał do dnia dzisiejszego w niezmienionej formie. Zachowały się wszystkie elementy niezwykle skomplikowanej, pneumatycznej traktury gry, miech wraz z klinowymi podawaczami do kalikowania, a także piszczałki poszczególnych głosów. Elementem wyróżniającym chełmiecki instrument jest anielska orkiestra ulokowana na prospekcie organowym. 24 figury muzyków anielskich zostały wyposażone w dzwonki i młoteczki, a dzięki zrekonstruowanemu mechanizmowi pneumatycznemu istnieje możliwość usłyszenia i zobaczenia tej niezwykłej orkiestry. Organy reprezentują  romantyczną szkołę w budownictwie organowym i cechują się szlachetnym, ciepłym brzmieniem oraz niezwykłą paletą barw. We wrześniu i październiku bieżącego roku w Chełmcach odbędzie się I Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej Jesień Organowa – Chełmce 2016.

Łukasz Mosur